Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zasady przydzielania wojskowej asysty honorowej do pogrzebów żołnierzy Wojska Polskiego mogą naruszać prawa ich rodzin do kultu pamięci o osobie zmarłej – uważa Klub Generałów i Admirałów RP
• Nie powinny one wynikać z aktów prawa wewnętrznego, jakimi są decyzje MON – wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich
• Przy decyzji bierze się pod uwagę "charakter zasług zmarłego", można też zasięgać opinii IPN, a odmowa udzielenia asysty nie zawiera  uzasadnienia   

RPO Marcin Wiącek napisał w tej sprawie do wicepremiera i ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka.

Z wnioskiem o ochronę praw i wolności byłych żołnierzy zawodowych do Rzecznika zwrócił się Klub Generałów i Admirałów Rzeczypospolitej Polskiej.

Wątpliwości wnioskodawców dotyczą  § 1 pkt 3 decyzji Nr 97/MON z 30 lipca 2021 r. zmieniającej decyzję w sprawie wprowadzenia do użytku służbowego „Ceremoniału Wojskowego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej". W ich ocenie zmiana trybu wydawania decyzji w sprawie przydzielania asysty honorowej do ceremonii pogrzebowych zmarłych żołnierzy Wojska Polskiego narusza prawa rodzin  do kultu pamięci o osobie zmarłej. 

W opinii zainteresowanych przekazanie kompetencji do rozstrzygania w tej sprawie do organu centralnego, a także przedłużające się konsultacje, mogą powodować dodatkowe cierpienie związane z utratą bliskiej osoby oraz wzrost kosztów przechowywania zwłok. A decyzja odmawiająca udziału asysty nie zawiera uzasadnienia.

Zgodnie z § 1 pkt 3 lit. a decyzji nr 97/MON o udziale wojskowej asysty honorowej w uroczystości pogrzebowej członków najwyższych władz państwowych, generałów (admirałów) oraz innych osób szczególnie zasłużonych dla państwa decyduje Minister Obrony Narodowej, biorąc pod uwagę charakter zasług zmarłego. Przed decyzją o asyście minister może zasięgnąć opinii rodziny zmarłego, organizatora pogrzebu, przewodniczących organizacji i środowisk kombatanckich, właściwych organów rządowych lub samorządowych, w tym Instytutu Pamięci Narodowej, Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych lub Wojskowego Biura Historycznego. 

Decydując zaś o udziale wojskowej asysty honorowej w uroczystości pogrzebowej, dowódca garnizonu zobowiązany jest zasięgnąć opinii:

• Instytutu Pamięci Narodowej i Wojskowego Biura Historycznego - w przypadku żołnierzy zawodowych, byłych żołnierzy zawodowych, pracowników wojska lub byłych pracowników wojska urodzonych przed 1 sierpnia 1972 r.;
• Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych - w przypadku kombatantów i weteranów, uczestników walk o wolność i niepodległość Polski.

Zgodnie z art. 47 Konstytucji każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Warszawie, jednym z dóbr osobistych, które podlega ochronie na podstawie art. 23 k.c. i 24 k.c., jest kult pamięci po osobie zmarłej. Prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej jest prawem podmiotowym stanowiącym element tzw. prawa do grobu i obejmuje przede wszystkim wybór miejsca i sposobu pochowania zwłok, jak i zmianę miejsca ich spoczynku. Prawo to obejmuje również sferę uczuć związaną z kultywowaniem pamięci o osobie zmarłej. Osobom bliskim zmarłych żołnierzy przysługują zatem własne prawa podmiotowe podlegające ochronie na gruncie Konstytucji.

Dlatego też zasady udziału asysty wojskowej w ceremonii pogrzebowej żołnierza nie powinny wynikać z aktów prawa wewnętrznego, jakimi są decyzje MON. Zgodnie z art. 93 ust. 2 zd. 2 Konstytucji akty prawa wewnętrznego nie mogą bowiem stanowić podstawy decyzji wobec obywateli,  którzy nie podlegają organizacyjnie organowi, który wydał akt. 

Odmowa dotyczy rodzin zmarłych żołnierzy zawodowych, którym przysługuje prawo podmiotowe w postaci kultu pamięci po zmarłym. Co do zasady, nie pozostają oni w relacji podległości z Ministrem Obrony Narodowej, co wyklucza uregulowanie ich praw w formie aktu prawa wewnętrznego. Zasady wydawania decyzji przez Ministra Obrony Narodowej albo dowódcę garnizonu co do udziału wojskowej asysty honorowej w pogrzebie żołnierza stanowią materię prawa powszechnie obowiązującego.

Dlatego regulowanie tej kwestii i przepisami prawa wewnętrznego jest sprzeczne z  art. 93 ust. 2 w związku z art. 87 Konstytucji RP.

Z punktu widzenia zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) zwraca uwagę odmienne traktowanie - w stosunku do pozostałych zmarłych żołnierzy zawodowych -korpusu oficerskiego generałów i admirałów. Użycie wobec nich zwrotu „biorąc pod uwagę charakter zasług" włącza ich w zakres przepisu, pierwotnie skierowanego do najwyższych władz państwowych oraz innych osób szczególnie zasłużonych dla państwa, a zatem osób - co do zasady - znajdujących się poza strukturami MON.

Rodzi to ryzyko, że postawa zmarłych generałów (admirałów) będzie poddawana analogicznej ocenie, jak postawa osób cywilnych w ogóle nie związanych z Siłami Zbrojnymi RP. To zaś może powodować, że bliscy zmarłego generała (admirała) znajdą się w sytuacji odmiennej od bliskich pozostałych żołnierzy zawodowych, do których nie ma zastosowania kryterium charakteru zasług zmarłego.

RPO prosi ministra o rozważenie tych argumentów i przedstawienie stanowiska.

WZF.7060.111.2022