Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie braku mechanizmu waloryzowania kwoty zmniejszającej podatek, a w konsekwencji braku urealnienia kwoty wolnej od podatku.

Wyrokiem z dnia 28 października 2015 r. (sygn. akt K 21/14) Trybunał Konstytucyjny, podzielając w części stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, orzekł, że:

1) art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie, w jakim nie przewiduje mechanizmu korygowania kwoty zmniejszającej podatek, gwarantującego co najmniej minimum egzystencji, jest niezgodny z art. 2 i art. 84 Konstytucji;

2) przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci moc obowiązującą z dniem 30 listopada 2016 r.

W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.

W ustnym uzasadnieniu Trybunał wskazał, że wprowadzenie kwoty zmniejszającej  podatek sprzyja właściwemu rozłożeniu ciężarów publicznych, a tym samym urealnieniu wysokości podatku dochodowego. Trybunał przypomniał swoje wcześniejsze poglądy o swobodzie ustawodawcy w kształtowaniu systemu podatkowego, która jednak musi być równoważona wymogiem zachowania standardów konstytucyjnych, do których należy m. in. uwzględnienie zdolności podatkowej obywateli. Jeśli ustawodawca wprowadził kwotę zmniejszającą podatek, to przy jej kształtowaniu powinien uwzględnić czynnik społeczny i ekonomiczny. Opodatkowanie nie może prowadzić do ubóstwa, państwo powinno pozostawić podatnikom środki niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie. Środki te - zabezpieczające minimum egzystencji - nie powinny być opodatkowane. Zapewnienie tego minimum stanowi wyraz szacunku dla godności człowieka. Tymczasem kwota zmniejszająca podatek została ukształtowana z pominięciem minimum socjalnego, a nadto od wielu lat jest utrzymywana na stałym poziomie, w oderwaniu od realiów społecznych i ekonomicznych.  Wskutek tych czynników rozwiązanie to jest pozorne i niesprawiedliwe.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił nadto, że niniejszy wyrok ma znaczenie na przyszłość i nie daje podstawy do wznawiania postępowania podatkowego.

Piotr Mierzejewski z-ca dyrektora Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego w Biurze RPO:

Kwota wolna od podatku została określona w oderwaniu od przyjętych w obowiązującym prawie, kryteriów ubóstwa. Ustawodawca nie powinien tworzyć przepisów prawa, nakładających obowiązki podatkowe na osoby, które sam uznał za żyjące w ubóstwie na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej. Stoi to bowiem w sprzeczności z podstawowym celem instytucji pomocy społecznej polegającym na wspieraniu osób i rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych, skoro nałożony ustawą obowiązek podatkowy pogłębia po stronie podatnika jego stan ubóstwa.

Ponosić ciężary i świadczenia publiczne, w tym podatki może ten, kto jest do tego zdolny. Tym samym, nie realizuje zasady sprawiedliwości podatkowej norma, która nakazuje osobom uzyskującym dochód niepozwalający na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych, podzielić się jeszcze tym dochodem z resztą społeczeństwa. W tym przypadku nakładany ciężar podatkowy nie uwzględnia bowiem zdolności jego poniesienia przez podatnika.