Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Poseł wykluczony z obrad Sejmu lub komisji może się odwołać do ich prezydiów. Decyzje prezydiów są ostateczne - nie można ich zaskarżyć
• Od decyzji organu Sejmu uniemożliwiającej posłowi skuteczne wypełnianie jego obowiązków, powinien on mieć prawo do odwołania do niezależnego organu
• Co więcej obecne przepisy Regulaminu Sejmu RP regulujące wykluczanie posłów z posiedzenia Sejmu RP lub komisji są niezgodne z Konstytucją, ponieważ regulują sprawy zastrzeżone wyłącznie dla ustaw
• Dlatego należy je przenieść do ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się w tej sprawie do przewodniczących sejmowych komisji Ustawodawczej oraz Regulaminowej, Spraw Poselskich i Immunitetowych. Marcin Wiącek pisze o rozważeniu zainicjowania zmiany Regulaminu Sejmu RP w celu uregulowania procedury wykluczenia posła z posiedzenia Sejmu lub komisji sejmowej w drodze ustawy – czyli w sposób odpowiadający wymaganiom Konstytucji. 

Wykluczanie posła - na podstawie ustawy, nie Regulaminu Sejmu

Do RPO wpłynęły liczne skargi wyborców dotyczące wykluczenia reprezentujących ich posłów z obrad Sejmu. Badając je, Rzecznik doszedł do przekonania, że obecne przepisy Regulaminu Sejmu RP regulujące wykluczanie posłów z posiedzenia Sejmu RP lub komisji są niezgodne z art. 106 oraz art. 112 Konstytucji RP, ponieważ regulują sprawy zastrzeżone wyłącznie do materii ustawowej.

Art. 106 Konstytucji stanowi, że „warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu określa ustawa”. Udział posła w posiedzeniach Sejmu i komisji jest jego prawem i obowiązkiem. Wykluczenie go z posiedzenia Sejmu na podstawie decyzji Marszałka Sejmu  lub z posiedzenia komisji na podstawie decyzji przewodniczącego (przewidziane w  Regulaminie Sejmu) - niezależnie od jej merytorycznej zasadności - w sposób oczywisty uniemożliwia posłowi skuteczne wypełnianie jego obowiązku i prawa wynikającego ze sprawowania mandatu. Niezbędne warunki oraz ochronę tego prawa i obowiązku powinna zatem regulować ustawa, a nie regulamin Sejmu. 

W doktrynie prawa konstytucyjnego od dawna podkreśla się,  że regulacja statusu parlamentarzysty zalicza się do materii objętych bezwzględną wyłącznością ustawy i nie może być dokonywana w regulaminach izb.

Art. 112 Konstytucji precyzyjnie określa, że Regulamin Sejmu RP może regulować:

• organizację wewnętrzną Sejmu; 
• porządek prac Sejmu; 
• tryb powoływania i działalności organów Sejmu; 
• sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu. 

Wykluczanie posłów nie mieści się w żadnej z wymienionych kategorii. Tymczasem bez wyraźnego upoważnienia konstytucyjnego regulamin nie może normować spraw objętych obowiązkową materią ustawową. Dlatego obecne regulacje regulaminowe co do wykluczania posłów z posiedzeń Sejmu i komisji powinny zostać przeniesione do ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora. 

Odwoływanie się wykluczonego posła 

Odrębnym problemem jest ścieżka odwoławcza od decyzji Marszałka Sejmu lub przewodniczącego komisji. Obecnie posłowi wykluczonemu z posiedzenia Sejmu przysługuje odwołanie do Prezydium Sejmu, a posłowi wykluczonemu z posiedzenia komisji – do jej prezydium. W obu przypadkach decyzja organu jest ostateczna.
W tym przypadku przeniesienie regulacji z Regulaminu Sejmu  do ustawy nie będzie wystarczające. 

W ocenie RPO z art. 106 Konstytucji RP wynika bowiem nie tylko nakaz ustawowej formy regulacji, ale również wyraźna wytyczna co do treści samej ustawy. Ustawowe warunki mają bowiem zagwarantować posłowi możliwość skutecznego wypełniania obowiązków poselskich. Dlatego posłowi wykluczonemu z posiedzenia Sejmu bądź komisji powinno zostać być zagwarantowane prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Zdaniem Rzecznika art. 175 ust. 6 i art. 155 ust. 5 Regulaminu Sejmu nie spełniają tych wymagań. Możliwość odwołania się wykluczonego posła do prezydium Sejmu czy komisji nie stanowi skutecznego środka odwoławczego. Dlatego ścieżka odwoławcza wymaga poprawy w sposób gwarantujący możliwość odwołania się do organu niezależnego od Sejmu, który będzie w stanie bezstronnie ocenić, czy wykluczenie było uzasadnione.   

Wymaga to zmiany Regulaminu Sejmu oraz ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Inicjatywę prawodawczą w zakresie zmiany Regulaminu ma Prezydium Sejmu, komisja sejmowa lub co najmniej 15 posłów, w zakresie zgłoszenie poselskiego projektu ustawy – komisje sejmowe lub co najmniej 15 posłów.  

VII.600.10.2022