Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nie ma możliwości przeprowadzenia wyborów 10 maja – pisze RPO do Marszałka Senatu w krytycznej opinii o niedawnych zmianach Kodeksu wyborczego przez Sejm
• Sam tryb ich uchwalenia budzi bardzo poważne wątpliwości
• A nowe możliwości głosowania korespondencyjnego oraz przez pełnomocnika nie przystają do możliwości wyborców, przebywających w dniu głosowania w kwarantannie czy izolacji domowej

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Marszałkowi Senatu opinię w sprawie uchwalonych przez Sejm w nocy 28 marca 2020 r. zmian w Kodeksie wyborczym, przy okazji nowelizacji ustawy ws. COVID-19. Miałyby one obowiązywać już w wyborach Prezydenta RP zarządzonych na 10 maja 2020 r.

Z dużym niepokojem RPO Adam Bodnar przyjął tryb zgłoszenia i przyjęcia zmian, zwłaszcza w kontekście konstytucyjnych zasad legislacji (art. 119 ust. 1 oraz art. 123 ust. 1 Konstytucji), przepisów i Regulaminu Sejmu RP co do wymogów  zmian w kodeksach, a także wskazań Trybunału Konstytucyjnego dotyczących terminu dokonywania zmian w prawie wyborczym. Np. art. 123 ust. 1 Konstytucji w postępowaniu legislacyjnym prowadzonym z inicjatywy rządu  zabrania uchwalania w trybie pilnym ustaw regulujących materię wyborczą.

W obliczu pandemii odpowiedzialne wprowadzanie wszelkich procedur dotyczących udziału wielu obywateli w życiu publicznym - a zwłaszcza  wyborów - musi być poprzedzone rzetelną debatą i uważnymi analizami propozycji, także pod kątem ochrony zdrowia i życia obywateli.

Głosowanie korespondencyjne i przez pełnomocnika

Zmiana przewiduje rozszerzenie grupy wyborców uprawnionych do głosowania korespondencyjnego - obecnie dostępnego wyborcom z niepełnosprawnościami  Teraz mogliby z tego korzystać także wyborcy, którzy skończą 60 lat, a także podlegający w dniu głosowania kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych. Rozszerzono by też grupę wyborców uprawnionych do oddawania głosu przez pełnomocnika. Dziś mają do tego prawo wyborcy z niepełnosprawnościami oraz osoby po ukończeniu 75 lat. Teraz korzystałyby także osoby po  60 latach.

RPO przypomina, że procedura powszechnego głosowania korespondencyjnego była od 2015 r. jeszcze w toku zakorzeniania się w świadomości wyborców, kiedy w 2018 r., z niejasnych przyczyn, została zlikwidowana.

W tym świetle zakładane poszerzenie głosowania korespondencyjnego - w bardzo krótkim terminie przed wyborami - będzie bardzo mało skuteczne. Nie przełoży się też znacząco na zapewnienie gwarancji zasady powszechności praw wyborczych. Nie ma już bowiem wystarczającego czasu na właściwe poinformowanie wyborców o procedurze.

Procedura głosowania przez pełnomocnika w żadnym stopniu nie przystaje do możliwości wyborców podlegających w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych. Zakłada ona bowiem  m.in. urzędowe ustanowienie pełnomocnictwa w obecności przedstawiciela wójta.

RPO ma też wątpliwość co do możliwości zastosowania przez tę grupę wyborców procedury głosowania korespondencyjnego z pełnym zachowaniem zasad bezpieczeństwa epidemiologicznego. Szczególnej analizy wymagają kwestie bezpieczeństwa przekazania wyborcom w kwarantannie pakietu wyborczego oraz odbioru kopert zwrotnych  przez listonosza.

Bardzo istotna jest kwestia odpowiedniego zabezpieczenia prac członków obwodowych komisji wyborczych dokonujących czynności związanych z głosowaniem korespondencyjnym. Będzie to tym bardziej trudne, że zlikwidowane zostały osobne obwodowe komisje wyborcze właściwe do głosowania korespondencyjnego, a głosy korespondencyjne są obecnie przekazywane do „regularnych” obwodowych komisji wyborczych. 

Tryb prac legislacyjnych uniemożliwił uzasadnienie, dlaczego nowe procedury głosowania korespondencyjnego oraz przez pełnomocnika mają być skierowanie tylko  do wyborców, którzy skończą 60. rok życia.  W kontekście pandemii powstaje pytanie o inne grupy wyborców, szczególnie narażonych na zarażenie - m.in. osoby przewlekle chore, cierpiące na różnego rodzaju dolegliwości, które nie mają jednak orzeczenia o niepełnosprawności itp.

Ponadto RPO podkreśla brak objęcia procedurą głosowania korespondencyjnego wyborców spoza granic kraju.

Z tych wszystkich powodów RPO podtrzymuje opinię, którą przekazał 24 marca 2020 r. Państwowej Komisji Wyborczej o braku możliwości przeprowadzenia wyborów 10 maja. W piśmie do marszałka Senatu przypomniał szczegółowe argumenty z tego pisma.

Adam Bodnar podkreślił, że jego opinia może jeszcze zostać uzupełniona i rozszerzona.

VII.602.9.2020