Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO wspiera obywateli, którzy walczą o uwolnienie patentów na szczepionki przeciw COVID-19. Ogłosił to na konferencji prasowej 12 maja 2021 r. razem z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.
• W obliczu zagrożenia zapominają oni, że bezpieczeństwo międzynarodowe to nie jest suma bezpieczeństwa pojedynczych państw.
• Jeśli na problem globalny zareagujemy tylko lokalnie, wirus będzie mutował, zagrożenie będzie się nadal rozprzestrzeniało. To wyzwanie nie tylko dla rządów, inicjatywa i presja społeczna ma tu kluczowe znaczenie.
• Pandemia pokazuje, że wystarczy małe ogniwo, iskra, brak solidarności i wsparcia najsłabszego, by zapłonął ogień na całym świecie.
• Aż 90% Polaków opowiada się za zniesieniem ochrony patentowej szczepionek przeciwko koronawirusowi. Takie są wyniki badań społecznych.
• Jednocześnie Polacy zebrali dotychczas ledwie 10% głosów potrzebnych z naszego kraju, by Komisja Europejska poważnie zajęła się problemem, czy szczepionki na COVID mają być chronione patentem, a więc by ich produkcja była ograniczona tylko do tych, którzy patentem dysponują.

Szczepionek przeciw COVID-19 na świecie ciągle brakuje i nie da się zaszczepić wszystkich potrzebujących. Większość dawek jest w dyspozycji krajów bogatej Północy (w tym Polski). Brakuje ich dla mieszkańców krajów Południa: Indii, Afryki, Ameryki Południowej.

Jest tak dlatego, że choć szczepionki przeciw COVID-19 powstały i zostały dopuszczone do obrotu dzięki środkom publicznym i zaangażowaniu instytucji publicznych, prawo do produkcji ograniczone jest przez patenty i wspierające je umowy międzynarodowe.

Od kilku miesięcy trwa na świecie debata, czy – ze względu na skalę pandemii i zagrożenie dla wszystkich ludzi na Ziemi – w tym przypadku nie otworzyć szeroko dostępu do wiedzy, jak produkować szczepionki. Dyskusje te trwają na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO). 5 maja przełomową deklarację złożyła amerykańska administracja prezydenta Joe Bidena: choć USA doceniają znaczenie ochrony własności patentowej, w przypadku COVID-19 widzą powody do poluzowania tej ochrony w ramach TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights). Pomysł, by zawiesić ochronę patentową szczepionek na COVID poparł też papież Franciszek. Unia Europejska jest „gotowa do dyskusji nad każdą propozycją, która w skuteczny i pragmatyczny sposób odnosi się do kryzysu".

Do tej pory państwa, gdzie rozwinięty jest przemysł farmaceutyczny, blokowały jednak takie zmiany w podejściu do ochrony własności intelektualnej. Jednocześnie jednak na świecie i w Unii Europejskiej rośnie ruch obywatelski na rzecz uwolnienia szczepionek. Proces ten trwa także w Polsce.

Rzecznik Praw Obywatelskich chce podkreślić wagę tego procesu. Dlatego wspiera tych, którzy organizują się, by zabrać głos w tej istotnej dla przyszłości świata kwestii.

• Z badań opinii publicznej w Polsce wynika, że Polacy w przeważającej większości opowiadają się za uwolnieniem szczepionek (Niemal 90% Polaków chce, aby państwa ograniczyły rolę monopoli farmaceutycznych, stawiając zdrowie i życie pacjentów na pierwszym miejscu. Wynika to z badania zrealizowanego w dniach 22.03-04.04 2021 r. na reprezentatywnej próbie 1418 dorosłych Polaków metodą CAWI przez firmę Inquiry – patrz dołączony komunikat obywateli).
• Problem w tym, że to nie przekłada się na aktywność obywatelską. W akcji zbierania podpisów pod europejską inicjatywą ustawodawczą „Nie dla zysku z pandemii” jesteśmy na dalekich miejscach.

Belgowie zebrali już ponad 170 proc. głosów, których potrzebują, by ich głos był w Europie brany pod uwagę. Włosi – ponad 90%, Francuzi –65 %, Niemcy – 13%, a Polacy….  niecałe 10%.

Na zbieranie podpisów mamy jeszcze czas – do 1 maja 2022 r., ale pandemia nie poczeka. Jeśli obywatele UE zbiorą w co najmniej siedmiu krajach milion podpisów, inicjatywą będzie musiała zająć się Komisja Europejska. Zdaniem RPO obywatele powinni działać już teraz, a władze powinny uważnie wsłuchiwać się w ich głos.

Adam Bodnar przypomina, że na nic się zdadzą szczepienia „wyspowe”, w bogatych krajach, takich jak Polska. Szczepionki muszą być dostępne na całym świecie.

Choć wielu z nas w Polsce ma już za sobą przynajmniej pierwszą dawkę szczepionki, to poczucie bezpieczeństwa jest złudne. Przy tak obszernych sieciach współzależności nie sytuacja po drugiej stronie świata musi oddziaływać bezpośrednio na życie w Europie. I choć dotyczy to wszystkich rodzajów zagrożeń, rozpoczynając od gospodarczych czy politycznych, w przypadku zagrożeń dla zdrowia takich jak wirusy skupia się to jak w soczewce.

Dwa miesiące temu, w marcu 2021 r. RPO prof. Adam Bodnar zorganizował publiczny webinar o problemie dostępności szczepionek przeciw COVID-19. Zebrani wówczas eksperci podkreślali, że 70% dawek szczepionek trafiło do państw bogatej Północy, a 130 państw rozwijającego się Południa nie otrzymało oficjalnie jeszcze nic. Naukowcy alarmują, że mamy od 9 do 12 miesięcy na dotarcie ze szczepieniami do wszystkich na świecie, w przeciwnym razie wirus wróci i czekają nas kolejne lata lockdownów i pogłębiającego się kryzysu zdrowia, gospodarki i życia społecznego.

Dlaczego upowszechnianie szczepionek i niewykorzystywanie dla nich ochrony patentowej jest ważne?

• Musimy zdążyć ze szczepieniami, zanim wirus zdąży się uodpornić na szczepionkę.
• Ogłoszenie pandemii czyli światowej epidemii pozwoliło zmobilizować środki na badania i szczepionki Ale wysyłek ten może być zmarnowany.
• Prawo własności intelektualnej nie jest absolutne -  jest produktem społecznym, więc to do państwa należy godzenie ochrony własności intelektualnej i ochrony zdrowia.
• Nie można też powoływać się na prawo własności intelektualnej, jeśli stoi ono w sprzeczności z prawem każdego człowieka do zdrowia. To wynika z przyjętych przez społeczność międzynarodową standardów ochrony praw człowieka.

Obywatele za sprawiedliwym i solidarnym dzieleniem szczepionek

W Polsce jest co najmniej kilka inicjatyw społecznych, wokół których zbierają się obywatele przekonani o konieczności zmiany polityk szczepionkowych.

To ich przedstawiciele wystąpili razem z RPO na konferencji prasowej 12 maja 2021.

Europejska Inicjatywa Obywatelska „Nie dla zysku z pandemii”

• https://noprofitonpandemic.eu/pl/

Od wielu tygodni obywatele Unii Europejskiej składają podpisy pod europejską inicjatywą ustawodawczą „Nie dla zysku z pandemii

Inicjatywa NIE TRAĆMY CZASU! Petycja ludzi sztuki o uczynienie szczepionki przeciw COVID-19 dobrem wspólnym ludzkości

• https://forms.gle/o85JzCYiKpsHB4k66
• https://www.facebook.com/nietracmyczasu

Koordynatorem akcji jest Akademia Teatralna w Warszawie i dr Piotr Głowacki.

Artyści promują Europejską Inicjatywę Obywatelską. Pod ich petycją podpisało się 400 wybitnych polskich twórców i ludzi teatru. Przypominają oni, że bez szczepionek nie będzie powrotu do spotkań i kontaktów, bez których ludzie na Ziemi nie mogą tworzyć i poszerzać swoich horyzontów. Widzą też  w swojej twórczości narzędzie do budowania lepszego świata w oparciu o podstawowe prawa ludzkie każdego człowieka z osobna i wspólnoty ludzkiej jako całości.

Jak mówił dr Głowacki w czasie debaty u RPO, inspiracją do działań jest też wielka powszechna akcja podawania jodu polskim dzieciom w 1986 r. po awarii elektrowni jądrowej w Czernobylu. Kolejne pokolenia angażując się w akcję uwalniania szczepionek na COVID-19 mogą w ten sposób spłacić dług wdzięczności wobec naukowców, lekarzy i farmaceutów, którzy w oddolnej akcji zorganizowali się 35 lat temu, by nieść pomoc dzieciom.

List otwarty środowisk prawniczych do Władz Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie działań zmierzających do uznania szczepionek przeciwko COVID-19 za dobro wspólne ludzkości

Przedstawiciele i przedstawicielki środowisk prawniczych w Polsce, nauczyciele akademiccy, teoretycy i praktycy prawa, zaniepokojeni przedłużającą się pandemią COVID-19, rosnącą liczbą jej ofiar, kosztami zdrowotnymi (w tym także dla zdrowia psychicznego), społecznymi i gospodarczymi, zwracają się z apelem do władz Rzeczypospolitej Polskiej o podjęcie działań na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Światowej Organizacji Handlu i innych organizacji międzynarodowych, dla uczynienia szczepionek przeciw COVID-19 dobrem wspólnym, dostępnym dla wszystkich bez żadnej dyskryminacji.

Koordynatorem akcji jest dr hab. Michał Balcerzak, prof. UMK. Do 5 maja pod apelem podpisał się 80 prawników z uczelni i instytucji w całej Polsce. Podpisy są cały czas zbierane.

Cała treść apelu dostępna jest tu: https://docs.google.com/forms/d/1fzqLDsgWdnrZY1CNnJAI2TUvZO_InqIbPPYXJ0Ela38/viewform?edit_requested=true

Stanowisko lekarzy

Głosy poparcia zbierane są też w środowisku medycznym: „My lekarki i lekarze oraz wszystkie i wszyscy pracownicy służby zdrowia oświadczamy, iż po upływie ponad roku naszej walki z chorobą Covid-19 i wywołującym ją wirusem Sars CoV-2 i jego mutacjami, ponad rok od ogłoszenia przez WHO jego pandemii wiemy, że narzędzia takie jak maseczki, dystans społeczny, dezynfekcja, zamykanie kolejnych gałęzi gospodarki i pozostawanie w domu są tylko metodami zapobiegania kryzysowego i pozwalają wyłącznie na chwilowe spowolnienie rozprzestrzeniania się wirusa” – piszą inicjatorzy akcji.

Musimy „dążyć za wszelka cenę do globalnej odporności zbiorowej. Jest to możliwe tylko przy jednoczesnym, jak najszybszym i opartym na równym dostępie procesie szczepień całej ludzkości. Wirus nie zna granic i jest zagrożeniem globalnym, które wymaga globalnych rozwiązań. Wystarczy jedno ognisko mutacji, przed którą nie chroni nas istniejący preparat i sytuacja znów będzie wymagać powrotu do prymitywnych działań kryzysowych do czasu wynalezienia nowej szczepionki i ponownego jej zaimplementowania” – piszą w apelu.

STANOWISKO ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH

Organizacje pozarządowe podpisują apel wzywający polski rząd do podjęcia zdecydowanych działań na arenie międzynarodowej na rzecz zniesienia patentów i innych monopoli na leki i szczepionki na Covid-19.  https://wolneszczepionki.pl/

Do tej pory pod apelem podpisały się:

• Akcja Socjalistyczna
• EduKABE Fundacja Kreatywnych Rozwiązań
• Federacja Mazowia
• Fundacja „Merkury”
• Fundacja Culture Shock
• Fundacja Kaleckiego
• Fundacja Nowoczesna Polska
• Fundacja Stabilo
• Fundacja Szkatułka
• Hackerspace Wrocław
• Le Monde Diplomatique (Edycja Polska)
• Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych

Reprezentantką jest Maria Świetlik, dyrektorka ds. rozwoju Fundacji Nowoczesna Polska

Uczestnicy konferencji prasowej:

• RPO Adam Bodnar
• dr Piotr Głowacki, Akademia Teatralna w Warszawie
• dr Anna Zielińska, Université de Lorraine, Nancy, Francja, filozofka  [nagranie]
• prof. dr hab. Agnieszka Szuster-Ciesielska UMCS Lublin, wirusolożka
• dr hab. Michał Balcerzak, prof. UMK - prawnik
• dr hab. Michał Wróblewski, prof. UMK, socjolog
• Jan Zygmuntowski, Polska Sieć Ekonomii, ekonomista
• Jarosław Lipszyc, Prezes Fundacji Nowoczesna Polska