Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Takich spraw jest naprawdę dużo – liczy się je w dziesiątkach czy setkach tysięcy – pisze Adam Bodnar we wprowadzeniu do wydanej właśnie przez Biuro RPO monografii „Węzłowe problemy prawa wykroczeń – czy potrzebna jest reforma?” pod redakcją naukową Marty Kolendowskiej-Matejczuk i Valerego Vacheva. - Choć wykroczenia to czyny o mniejszej społecznej szkodliwości niż przestępstwa, to jednak przewidziany przez ustawodawcę model odpowiedzialności za wykroczenia w wielu przypadkach bezpośrednio ingeruje w prawa i wolności obywatelskie.

Obecny kształt prawa wykroczeń często prowadzi do naruszenia praw i wolności obywatelskich. Zdarzają się sytuacje, w których obywatel za ten sam czyn odpowiada podwójnie.

• Przykładem może być sprawa, w której właściciel firmy transportowej poświadczył nieprawdę w Zaświadczeniu o działalności. Został ukarany w trybie ustawy o transporcie drogowym karą 8000 zł. Jednocześnie wszczęto postępowanie karne o przestępstwo poświadczenia nieprawdy w dokumencie(o czyn z art. 271 § 1 k.k. ). Sprawę rozstrzygnie Trybunał Konstytucyjny w zakresie naruszenia zakazu podwójnego karania. Do pytania prawnego jednego z sądów w tej kwestii przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich.

Dla Rzecznika Praw Obywatelskich to, jak jest stosowane prawo wykroczeń, ma ogromne znaczenie, bowiem dotyczy ono życiowych spraw obywateli.

Takich spraw jest naprawdę dużo – liczy się je w dziesiątkach czy setkach tysięcy. Rzecznik otrzymuje wiele wniosków w takich sprawach. Stara się więc z jednej strony wspierać obywateli, inicjując postępowania kasacyjne, z drugiej zaś strony – porusza problematykę prawa wykroczeń w szeregu działań o charakterze generalnym.

• Dobrym przykładem jest sprawa przepisów o karaniu za przekroczenie prędkości w terenie zabudowanym o ponad 50 km/h. Przepisy zakładają, że starosta musi na wniosek policji odebrać prawo jazdy, a jednocześnie kierowca odpowiada za wykroczenie drogowe. Ma to cechy podwójnego karania za ten sam czyn. Dlatego Rzecznik zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości w tej sprawie (wniosek RPO do TK z dnia 17 września 2015 r.).

RPO nie kwestionuje zasadności stosowania takiej sankcji (prawdopodobnie doprowadziła ona do zmniejszenia liczby wypadków drogowych!), lecz zasadę jej nakładania i zbieg z innymi rodzajami kar.

Kodeks wykroczeń zawiera też inne rozwiązania, które budzą wątpliwości Rzecznika.

Art. 1 Kodeksu wykroczeń pomija przesłankę „znikomej społecznej szkodliwości czynu” jako wyłączającej odpowiedzialność za wykroczenie, a to znaczy, że obywatel często ponosi odpowiedzialność za czyn, który społecznie nie jest tak bardzo szkodliwy (np. kradzież batonika w sklepie) (por. wniosek RPO do TK z dnia 20 czerwca 2014 r.).

Z kolei art. 10 Kodeksu wykroczeń dopuszcza stosowanie wobec tej samej osoby, za ten sam czyn, odpowiedzialności za przestępstwo i wykroczenie (por. wniosek RPO do TK z dnia 19 listopada 2014 r.).

Problematyka stosowania przez organy administracji publicznej administracyjnych kar pieniężnych stała się przedmiotem wystąpienia Rzecznika do Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 stycznia 2013 r., w którym RPO zawarł zastrzeżenia o zbyt częstym sięganiu przez te organy do ww. kar pieniężnych.

Rzecznik zaapelował o podjęcie działań zmierzających do znowelizowania Kodeksu postępowania administracyjnego i wprowadzenia do systemu polskiego prawa jednolitych zasad ogólnych odnoszących się do wymierzania administracyjnych kar pieniężnych przez organy administracji publicznej. Rzecznik wskazał także na brak ustawowej definicji sankcji administracyjnej oraz administracyjnej kary pieniężnej. Podkreślił także, że zasady wymiaru administracyjnej kary pieniężnej powinny być zunifikowane.

Okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przez organ administracji przy dokonywaniu wymiaru kary to na przykład: rozmiar wyrządzonej szkody, sytuacja materialna i rodzinna osoby podlegającej odpowiedzialności administracyjnej, okoliczność, czy działanie miało charakter zamierzony, jednorazowy czy stały (powtarzalny).

Zdaniem Rzecznika należy rozważyć wprowadzenie instytucji wyłączenia winy w przypadku zaistnienia deliktu spowodowanego siłą wyższą, bezwzględne prawo dla każdego ukaranego podmiotu do zaskarżenia ostatecznej decyzji wymierzającej karę pieniężną do sądu administracyjnego oraz wprowadzenie instytucji przedawnienia odpowiedzialności z tytułu deliktu administracyjnego.

Suma tych wszystkich zagadnień skłoniła do zorganizowania w dniu 11 kwietnia 2016 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich konferencji zatytułowanej „Węzłowe problemy prawa wykroczeń – czy potrzebna jest reforma?”, podczas której dyskutowano na temat modelu odpowiedzialności za wykroczenie, standardów postępowania w sprawach o wykroczenia, a także zagadnień dotykających w swej istocie problematyki nadmiernej represyjności prawa wykroczeń.

Wydana właśnie monografia stanowi zbiór opracowań naukowych z tej konferencji.

- Żywię nadzieję, że stanie się ona istotnym głosem w zbliżającej się debacie nad reformą prawa wykroczeń – pisze Adam Bodnar.