Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Czy inne kraje europejskie będą wydawały Polsce osoby w ramach Europejskiego Nakazu Aresztowania (ENA), skoro warunki bytowe w polskich jednostkach penitencjarnych nie spełniają europejskich standardów? Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu z 5 kwietnia państwo rozpoznające wniosek w ramach ENA będzie mogło zweryfikować, jakie warunki bytowe panują w jednostkach penitencjarnych kraju, który wnosi o wydanie osoby.

Odpowiedź Trybunału na pytanie niemieckiego sądu

5 kwietnia 2016 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu orzekł, że „należy odroczyć wykonanie europejskiego nakazu aresztowania (ENA) w razie występowania rzeczywistego niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania wynikającego z odnoszących się do zainteresowanej osoby warunków pozbawienia wolności panujących w wydającym nakaz państwie członkowskim. Jeśli nie można wykluczyć występowania tego niebezpieczeństwa w rozsądnym terminie, organ odpowiedzialny za wykonanie nakazu powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania”.

Sprawa zawisła przed Trybunałem Sprawiedliwości wobec zwrócenia się do niego przez sąd niemiecki z pytaniem, czy wobec uznania, że warunki bytowe w węgierskich i rumuńskich zakładach karnych naruszają prawa podstawowe, w szczególności postanowienia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej zakazujące nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, można odmówić wykonania europejskich nakazów aresztowania lub uzależnić je od uzyskania od wydającego nakaz państwa członkowskiego informacji, pozwalających na sprawdzenie zgodności warunków pozbawienia wolności z prawami podstawowymi.

Sąd niemiecki musiał bowiem zdecydować o wydaniu dwóch osób w ramach ENA – jednego do Rumunii w celu wykonania tam kary roku i ośmiu miesięcy pozbawienia wolności za prowadzenie pojazdu bez prawa jazdy. Drugiego zaś na Węgry, aby umożliwić przeprowadzenie przeciwko niemu postępowania karnego ze względu na dwie kradzieże z włamaniem, których popełnienie zarzuca mu się na Węgrzech.

Tymczasem sąd niemiecki uznał, że warunki bytowe w jednostkach penitencjarnych wskazanych państw prowadzą do nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania. Ponadto, zwrócił uwagę, że w wyrokach z dnia 10 czerwca 2014 r. i 10 marca 2015 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał, że Rumunia i Węgry naruszyły prawa podstawowe ze względu na przeludnienie, którym odznaczają się ich zakłady karne.

Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar podkreśla, że odesłanie prejudycjalne pozwala sądom państw członkowskich, w ramach rozpatrywanego przez nie sporu, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o wykładnię prawa Unii Europejskiej lub o ocenę ważności aktu Unii. Do sądu krajowego należy rozstrzygnięcie sprawy zgodnie z orzeczeniem Trybunału. Orzeczenie to wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które spotkają się z podobnym problemem.

Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości jest zatem bardzo ważne i należy na nie spojrzeć także z perspektywy krajowej.

Państwo rozpoznające europejski nakaz aresztowania będzie mogło zweryfikować, jakie warunki bytowe panują w polskich jednostkach penitencjarnych, będzie zwracało uwagę na kumulację uciążliwości jakich doświadczać może więzień w Polsce w kontekście warunków sanitarnych, bardzo niskiej powierzchni mieszkalnej na jednego osadzonego (w Polsce jest to 3 m²), poziomu opieki medycznej, czy minimalnej aktywności poza celą mieszkalną (często jedna godzina dziennie spaceru). Kumulacja tych uciążliwości może bowiem prowadzić do stwierdzenia naruszenia zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Dyrektor Zespołu do spraw Wykonywania Kar w Biurze RPO dr Ewa Dawidziuk wskazuje również, że zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania ma charakter bezwzględny i jest jednym z praw podstawowych chronionych prawem Unii Europejskiej. Zakaz ten zawarto także w art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w oparciu o którą to konwencję orzeka Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Tym bardziej powinny zatem niepokoić sprawy przeciwko Polsce, w których Trybunał orzekł naruszenie art. 3 EKPC. Jedna z najniższych norm powierzchni mieszkalnej przypadającej na osadzonego w Polsce, tj. 3 m² także powinna skłaniać władze polskie do refleksji i poszukiwania rozwiązań zmierzających do jej zwiększenia.