Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W Sejmie RP trwają prace Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw z zakresu prawa wyborczego, która rozpatruje projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (druk nr 2001).

Posłowie sprawozdawcy, jak podkreślili - w odpowiedzi m.in. na uwagę Rzecznika Praw Obywatelskich (zgłoszoną w przesłanej opinii oraz przedstawioną przez Przedstawiciela RPO w toku prac komisji) - dokonali zmiany treści proponowanego art. 420 Kodeksu wyborczego. W pierwotnej wersji projektu, od decyzji komisarza wojewódzkiego dotyczącej bardzo istotnego z punktu widzenia praw wyborczych obywateli, podziału gminy na okręgi wyborcze, możliwa była skarga do Państwowej Komisji Wyborczej. W dalszej części przepis stanowił, że od orzeczenia PKW nie przysługiwał jednak już środek prawny. Jak zauważył Rzecznik, takie rozwiązanie stoi w sprzeczności z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził że brak kontroli sądowej procedury podziału gminy na okręgi wyborcze stanowi naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu (wyrok TK z dnia 6 kwietnia 2016 roku, sygn. P5/14). Zostało więc z projektu usunięte.

Rzecznik zgłaszał również poważne zastrzeżenia do proponowanego w projekcie nowego modelu komisarzy wyborczych. Obecnie działa kilkudziesięciu komisarzy wyborczych (nadzorujących przestrzeganie prawa wyborczego w terenie), którzy są sędziami, co gwarantuje ich bezstronność, apolityczność i fachowość w sprawowaniu funkcji. Nowe przepisy wprowadzają w ich miejsce dwa rodzaje komisarzy: wojewódzkich i powiatowych (łącznie kilkuset), wobec których znacząco zmieniono wymagania. Komisarzem zgodnie z projektem może zostać osoba mające jedynie wykształcenie prawnicze, natomiast nie zagwarantowano w żaden sposób jej apolityczności i bezstronności. Wnioskodawcy przygotowali poprawkę, która zawiera zakaz przynależności przez komisarza do partii politycznej, a także prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z funkcją. Komisarz nie może również kandydować w wyborach, ani być zaangażowanym w kampanię wyborczą.

Powyższe korekty projektu nie wpływają jednak na negatywną opinię Rzecznika dotyczącą m.in. zmian w strukturze organów wyborczych i administracji wyborczej przewidujących odejście od sędziowskiego modelu opartego na bezstronności, apolityczności i profesjonalizmie. Planowane zmiany są nieuzasadnione, a wraz z zakładanym krótkim czasem ich realizacji – groźne dla zagwarantowania praw wyborczych obywateli.