Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się na egzekucyjne zajęcia nadpłat, wynikających ze wspólnego rozliczenia małżonków w podatku dochodowym od osób fizycznych - gdy tytuł wykonawczy wystawiono tylko na jednego z małżonków
• Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w tej sprawie w Ministerstwie Finansów

Problem powstaje,  gdy małżonkowie rozliczają się wspólnie i na podstawie takiego zeznania podatkowego przysługuje im zwrot nadpłaconego podatku. Wtedy organy podatkowe zajmują środki wynikające z nadpłaty dla obojga małżonków - mimo że tytuł wykonawczy (czy to w ramach egzekucji cywilnej, czy administracyjnej) wystawiony jest tylko wobec jednego z małżonków i dotyczy np. zobowiązania zaciągniętego jeszcze przed zawarciem małżeństwa

Organy powołują się na  art. 92 § 3 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z nim zasadniczo małżonkowie opodatkowani łącznie od sumy dochodów na podstawie odrębnych przepisów ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe. Solidarna jest też ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku od sumy dochodów małżonków.

Ponadto odwołują się do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 grudnia 2019 r. (sygn. akt II FSK 430/18). Wskazano w nim, że skoro z jednej strony organ podatkowy ma prawo do dokonania zwrotu całej nadpłaty na rzecz jednego z małżonków, jako jednego z wierzycieli solidarnych, a z drugiej strony, każdy ze współmałżonków jako wierzyciel solidarny – jest uprawniony do otrzymania całej nadpłaty – to dopuszczalne jest zarówno zaliczenie jej na poczet zaległości podatkowej jednego z małżonków, jak i skierowanie do niej egzekucji należności jednego z małżonków.

Obywatele wskazują jednak, że organy nie weryfikują, czy zajęcie dotyczy majątku odrębnego, czy też wspólnego małżonków. W konsekwencji, w przypadku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności stanowiącej nadpłatę wynikającą ze wspólnego zeznania podatkowego, organy automatycznie realizują takie zajęcie. Przyjmują, że jako dłużnik zajętej wierzytelności nie mogą kwestionować czynności bez narażania się na odpowiedzialność za szkodę.

Wówczas małżonek dłużnika zmuszony jest do uruchamiania środków obrony. Nie zawsze jednak udaje się w odpowiednim czasie zakwestionować zasadność zajęcia.

We wcześniejszym stanowisku sądów administracyjnych, które wprawdzie  wyrażono w innym stanie prawnym, prezentowano pogląd, że solidarna wierzytelność z art. 92 § 3 Ordynacji podatkowej, jako wyjątkowa instytucja podatkowa – dotyczy tylko zwrotu podatku dla podatnika, przysługuje tylko małżonkom (podatnikowi), a nie przysługuje podmiotom wchodzącym w miejsce jednego z małżonków i dochodzącym roszczeń cywilnoprawnych względem tylko jednego z małżonków, zwłaszcza kiedy działania tych podmiotów dotyczą roszczenia o zwrot nadpłaty.

Tym samym art. 92 § 3 Ordynacji podatkowej nie może być subsydiarną podstawą odmowy zwrotu dla jednego z małżonków nadpłaty z tytułu wspólnego opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych i legitymizować faktu, że organ podatkowy przekazał komornikowi sądowemu środki na podstawie „zajęcia wierzytelności”, które, z uwagi na datę wystawienia „zajęcia” i datę złożenia wniosku o nadpłatę przez małżonków mogło dotyczyć jedynie roszczenia o nadpłatę, tj. prawa niezbywalnego nie podlegającego egzekucji

Rzecznik poprosił dyrektora Departamentu Poboru Podatków w Ministerstwie Finansów o ustosunkowanie się do problemu.

V.511.56.2021