Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE nie stoi na przeszkodzie obowiązywaniu uregulowania krajowego przewidującego karę pozbawienia wolności wobec obywatela państwa trzeciego, który nielegalnie wjechał na terytorium tego państwa członkowskiego z naruszeniem wydanego wcześniej zakazu wjazdu. Takie orzeczenie wydał 1 października 2015 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, odpowiadając na pytanie prejudycjalne zadane przez włoski sąd karny.

Celem dyrektywy 2008/115/WE, jest wdrożenie spójnego podejścia w dziedzinie imigracji i azylu, uwzględniającego również zwalczanie nielegalnej migracji, czego integralnym elementem powinno być stworzenie skutecznej polityki powrotów. Państwa członkowskie mają obowiązek podjęcia wszelkich środków niezbędnych do wykonania decyzji nakazującej powrót, jeśli żaden termin dobrowolnego powrotu nie został wyznaczony lub jeśli zobowiązanie nie zostało wykonane w terminie dobrowolnego wyjazdu. Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Trybunału, państwa członkowskie nie mogą stosować takich przepisów prawa karnego, które mogłyby zagrażać realizacji wyznaczonych przez dyrektywę celów czy pozbawiać jej skuteczności. 

W pytaniu prejudycjalnym włoski sąd wyraził wątpliwość, czy przepisy dyrektywy nie stoją na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, które przewidują karę pozbawienia wolności dla obywatela państwa trzeciego, w przypadku gdy został on odesłany do kraju pochodzenia, po czym powrócił na terytorium państwa pomimo zakazu i nie został poddany żadnym czynnościom zmierzającym do jego szybkiego i skutecznego wydalenia. Odpowiadając na to pytanie Trybunał uznał, że omawiana dyrektywa nie stoi na przeszkodzie, aby prawo państwa członkowskiego kwalifikowało kolejny nielegalny wjazd cudzoziemca jako występek i przewidywało sankcje karne. Naruszeniem dyrektywy byłaby dopiero sytuacja, w której państwo członkowskie, przed wydaniem czy wykonaniem decyzji nakazującej powrót przeprowadza postępowanie karne mogące doprowadzić do wymierzenia kary pozbawienia wolności w trakcie trwania postępowania w sprawie powrotu. Wówczas działanie państwa opóźniałoby wydalenie cudzoziemca i zagrażało realizacji celów dyrektywy.

Orzeczenie Trybunału wskazuje, że priorytetem państwa członkowskiego, po zatrzymaniu cudzoziemca, który po raz pierwszy nielegalnie przekroczył granicę powinno być przeprowadzenie postępowania i wydanie decyzji w sprawie zobowiązania do powrotu, a następnie jej wykonanie, bez stosowania wobec cudzoziemca sankcji karnych, które całą procedurę mogłyby opóźnić. Sankcje karne w postaci orzeczenia kary pozbawienia wolności są, zdaniem Trybunału, dopuszczalne po kolejnym nielegalnym przekroczeniu przez cudzoziemca granicy. 

Odnosząc ww. orzeczenie do polskiego porządku prawnego warto zauważyć, że tzw. zwykłe przekroczenie granicy Rzeczypospolitej Polskiej wbrew obowiązującym przepisom prawa stanowi wykroczenie, zagrożone karą grzywny.

Dopiero nielegalne przekroczenie granicy z użyciem przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami stanowi przestępstwo, za które orzeczona może zostać kara pozbawienia wolności do lat 3. Z orzeczeniem kary pozbawienia wolności nie można natomiast utożsamiać umieszczenia cudzoziemca w ośrodku strzeżonym na podstawie przepisów ustawy o cudzoziemcach lub ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Umieszczenie w ośrodku jest bowiem uznawane za środek zapobiegawczy, a jego zastosowanie ściśle powiązane jest z toczącym się wobec cudzoziemca postępowaniem w sprawie zobowiązania do powrotu i, w założeniu, ma zabezpieczać przebieg tego postępowania.