Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Przeprowadzona przez Rzecznika analiza wyjaśnień Sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, a w szczególności argumentacji uzasadniającej wprowadzenie nowych zasad wydawania kart parkingowych i ograniczenie katalogu podmiotów uprawnionych do karty parkingowej, prowadzi do wniosku, że znowelizowane przepisy Prawa o ruchu drogowym nie naruszają konstytucyjnej zasady ochrony praw słusznie nabytych.

Ochrona praw nabytych stanowi źródło jedynie względnej trwałości uzyskanych uprawnień. Ustawodawca może bowiem negatywnie ocenić przyjęte wcześniej rozwiązania legislacyjne i zmienić prawo. Ochrona praw nabytych, jako zasada o charakterze względnym, dopuszcza bowiem zmianę lub ograniczenie tych praw, pod warunkiem, że taka zmiana lub ograniczenie jest usprawiedliwione ważnymi racjami prawnymi, społecznymi, a nawet ekonomicznymi (por. orzeczenie TK z dnia 28 czerwca 1994 r., sygn. akt K 6/93).

Sejmowa Komisja Polityki Społecznej i Rodziny poddała kompleksowej ocenie dotychczasowy system wydawania i korzystania z kart parkingowych i ustaliła, że wielu niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich lub nie będących w stanie przejść samodzielnie więcej niż kilkadziesiąt metrów, nie może parkować swoich pojazdów na miejscach przeznaczonych dla inwalidów, gdyż są one zajęte przez samochody osób, które wprawdzie legitymują się kartą parkingową, jednak nie wykazują widocznych ograniczeń w zakresie samodzielnego poruszania się. Taki stan rzeczy spowodowany jest zbyt dużą liczbą wydanych kart parkingowych (ponad 650 tys.) w stosunku do ilości miejsc parkingowych wyznaczonych dla pojazdów osób niepełnosprawnych.

W związku z powyższym, Komisja uznała, że regulacje dot. systemu kart parkingowych nie realizują zasadniczego celu ustawy, jakim jest zapewnienie realnego dostępu do miejsc parkingowych dla osób niepełnosprawnych, które z uwagi na znaczny poziom ograniczeń ruchowych nie są w stanie uczestniczyć aktywnie w życiu społecznym bez możliwości korzystania z samochodu i parkowania go w pobliżu miejsca docelowego. Zrodziło to konieczność modyfikacji obowiązujących rozwiązań prawnych, polegającej na ograniczeniu kręgu osób mających prawo do karty parkingowej, a tym samym liczby kierowców uprawnionych do parkowania pojazdu na specjalnie przystosowanych dla osób niepełnosprawnych miejscach postojowych. Alternatywne rozwiązanie w postaci znacznego zwiększenia liczby miejsc postojowych dla pojazdów zaopatrzonych w kartę parkingową byłoby trudne do wprowadzenia w życie i musiałoby się wiązać z ograniczeniem ilości miejsc ogólnodostępnych i pogorszeniem sytuacji pozostałych kierowców.

Wprowadzone zmiany legislacyjne mają gwarantować uprawnienia tych osób niepełnosprawnych, którym do komunikacji społecznej rzeczywiście niezbędne jest korzystanie z miejsc postojowych przeznaczonych dla inwalidów. Nowe unormowania stanowią zatem realizację konstytucyjnego obowiązku władz publicznych dot. udzielenia efektywnej pomocy osobom niepełnosprawnym w celu umożliwienia im aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym, dzięki ułatwieniom w zakresie komunikacji (art. 69 Konstytucji RP). W dotychczasowym stanie prawnym wspomniana pomoc z każdym rokiem nabierała cech pomocy pozornej, bowiem z uwagi na znaczący przyrost kierowców legitymujących się kart parkingową, coraz częściej zmotoryzowani inwalidzi nie mogli parkować swoich pojazdów na miejscach wyznaczonych dla osób niepełnosprawnych, bowiem były one zajęte. 

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że ustawodawca może nowelizować prawo na niekorzyść obywateli, jeżeli odbywa się to w zgodzie z Konstytucją. Demokratyczny prawodawca jest uprawniony do przeprowadzania także niepopularnych, czy wręcz „bolesnych” reform prawa, jeżeli służyć one będą lepszemu urzeczywistnieniu zasad sprawiedliwości społecznej i nie naruszają obowiązujących norm konstytucyjnych. Tego rodzaju nowelizacje prawa są uzasadnione zwłaszcza wówczas, gdy obowiązujące przepisy nie nadążają za zmianami w różnych dziedzinach życia społecznego i nie przystają do nowej rzeczywistości.

Zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki. Odstąpienie od tej zasady jest dopuszczalne w szczególnych okolicznościach, gdy przemawia za tym inna zasada prawnokonstytucyjna.

Rzecznik poddał nowelizację regulacji określających zasady kart parkingowych testowi sprawdzającemu dopuszczalność ograniczenia praw nabytych posiadaczy kart parkingowych i stwierdził, że test ten wypada pozytywnie dla przedmiotowych regulacji.

Pozbawienie prawa do karty parkingowej osób z lekkim stopniem niepełnosprawności oraz osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym, które nie wykazują znacznie ograniczonych możliwości samodzielnego poruszania się, służy zapewnieniu efektywnej pomocy pozostałym osobom niepełnosprawnym w zakresie komunikacji społecznej (art. 69 Konstytucji RP), jest zatem uzasadnione z punktu widzenia norm konstytucyjnych. Ponadto, rozwiązanie takie w bardziej adekwatny sposób realizuje zasadę sprawiedliwości społecznej, rozumianej jako wyrównywanie różnic społecznych poprzez ułatwienie funkcjonowania w życiu społecznym osobom niepełnosprawnym, które z uwagi na znaczny stopnień naruszenia sprawności organizmu, doznają największych ograniczeń w tym funkcjonowaniu. Ustawodawca rozważał inny wariant zagwarantowania wspomnianym osobom realnych ułatwień dot. przemieszczania się przy wykorzystaniu pojazdów samochodowych tj. zwiększenie liczby miejsc postojowych dla pojazdów zaopatrzonych w kartę parkingową, jednak doszedł do wniosku, że nie jest to możliwe ze względów organizacyjno-technicznych. Stwierdzić zatem należy, że decyzja ustawodawcy o pozbawieniu niektórych osób niepełnosprawnych uprawnienia do karty parkingowej nie nosi cech dowolności, lecz jest racjonalnie uzasadniona. Nie doszło zatem do arbitralnego ograniczenia praw słusznie nabytych osób niepełnosprawnych, którego zakazuje Konstytucja. Wskazać ponadto należy, że prawodawca stworzył podmiotom, których pozbawił uprawnienia do karty parkingowej, możliwość odpowiedniego dostosowania się do nowej sytuacji prawnej. Wspomniane podmioty utracą bowiem prawo do korzystania z kart parkingowych z dniem 1 lipca 2015 r., a więc dopiero po upływie ponad 18 miesięcy od opublikowania nowych regulacji prawnych w dzienniku urzędowym.   

W ocenie Rzecznika, decyzja ustawodawcy o ograniczeniu katalogu osób niepełnosprawnych uprawnionych do karty parkingowej znajduje uzasadnienie w normach i wartościach konstytucyjnych oraz jest usprawiedliwiona ważnymi racjami społecznymi. Nie jest to zatem decyzja arbitralna. Ponadto, osoby, które zostały pozbawione prawa do karty parkingowej w wyniku nowelizacji Prawa o ruchu drogowym, miały wystarczająco długi okres czasu, aby przywyknąć do nowych regulacji oraz dostosować się do zmienionej sytuacji prawnej. Ograniczenia praw nabytych dotychczasowych posiadaczy kart parkingowych dokonano zatem zgodnie ze standardami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.

Mając powyższe na uwadze, Rzecznik Praw Obywatelskich postanowił nie kierować do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisów wprowadzających nowe zasady wydawania kart parkingowych.