Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Należy poprawić ramy funkcjonowania Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, z uwzględnieniem europejskich standardów - rekomenduje Komisja Europejska
• Jest to jedno z siedmiu zaleceń, które znalazło się w opracowanym przez KE corocznym sprawozdaniu na temat praworządności 
• Sprawozdanie jest istotnym elementem unijnego mechanizmu praworządności, którego celem jest wspieranie rządów prawa w państwach członkowskich i zapobieganie pojawianiu się lub eskalacji problemów

13 marca 2022 r. Komisja Europejska (KE) opublikowała trzecie wydanie corocznego sprawozdania na temat praworządności (Rule of Law Report). W publikacji przeanalizowano rozwój sytuacji w czterech kluczowych obszarach praworządności: systemu wymiaru sprawiedliwości, ram antykorupcyjnych, pluralizmu i wolności mediów oraz innych kwestii instytucjonalnie związanych z mechanizmami kontroli i równowagi.

Publikacja zawiera przegląd tendencji w całej Unii Europejskiej oraz 27 rozdziałów dotyczących poszczególnych państw członkowskich, z uwzględnieniem rozwoju sytuacji w każdym kraju od lipca 2021 r.

RPO odgrywa kluczową rolę jako strażnik praworządności

W raporcie KE podkreśla, że krajowe instytucje praw człowieka (NHRI), rzecznicy praw obywatelskich i organy ds. równości potrzebują strukturalnych gwarancji niezależności, jak również wystarczających zasobów, aby móc skutecznie działać, a wiele z nich nadal boryka się z problemami.

W rozdziale poświęconym sytuacji w Polsce Komisja zaznaczyła, że nowy Rzecznik Praw Obywatelskich nadal odgrywa kluczową rolę jako strażnik praworządności, choć jest ograniczony zasobami. Zwróciła też uwagę, że został powołany z szerokim poparciem parlamentu.

W raporcie odnotowane zostało duże zaangażowanie Biura RPO w związku z sytuacją humanitarną na granicy polsko-białoruskiej oraz w pomoc uchodźcom Ukrainy.
Komisja zwróciła również uwagę, że współpraca RPO z organami państwa pozostaje utrudniona, m.in. z uwagi na odmowę reagowania przez władze na wystąpienia Rzecznika lub uwzględniania jego uwag i zaleceń w zakresie projektów legislacyjnych.

Zaznaczyła, że polski Rzecznik Praw Obywatelskich posiada najwyższy status akredytacji (A) przyznawany przez Światowy Sojusz Krajowych Instytucji Praw Człowieka ONZ (GANHRI). Oznacza to, że jego działalność jest w pełni zgodna z tzw. Zasadami Paryskimi ONZ. Określają one uzgodnione na szczeblu międzynarodowym minimalne standardy, które muszą spełniać krajowe instytucje praw człowieka, aby można je było uznać za wiarygodne.

W rozdziale dotyczącym Polski w wielu miejscach KE powołuje się także na wystąpienia i stanowiska przedstawione przez RPO dotyczące kwestii poruszanych w raporcie.

Zalecenia Komisji dla Polski

W sprawozdaniu zawarto również konkretne zalecenia kierowane do każdego z państw członkowskich UE dotyczące poszanowania wartości demokratycznych, praw człowieka i praworządności.

W zaleceniach dla Polski KE rekomenduje m.in. poprawę ram funkcjonowania Rzecznika Praw Obywatelskich, z uwzględnieniem europejskich standardów dotyczących instytucji rzecznika.

Komisja, oprócz przypomnienia o potrzebie rozwiązania problemów związanych z niezawisłością sądów, a także o obowiązku przestrzegania orzeczeń TSUE dotyczących praworządności oraz postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, zobowiązaniach podjętych w ramach Krajowego Planu Odbudowy, a także przypominając o odpowiednich zaleceniach dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru, zaleca Polsce:

• Rozdzielić funkcję Ministra Sprawiedliwości od funkcji Prokuratora Generalnego i zapewnić funkcjonalną niezależność prokuratury od rządu. 
• Wzmocnienie istniejących przepisów dotyczących uczciwości poprzez wprowadzenie przepisów dotyczących lobbingu oraz znormalizowanego internetowego systemu oświadczeń majątkowych urzędników publicznych i posłów. 
• Zapewnić niezależne i skuteczne dochodzenia i ściganie, zająć się szerokim zakresem immunitetów dla najwyższej kadry kierowniczej i powstrzymać się od wprowadzania do ustawodawstwa klauzul o bezkarności, aby umożliwić rzetelne prowadzenie spraw dotyczących korupcji na wysokim szczeblu. 
• Zapewnienie przestrzegania sprawiedliwych, przejrzystych i niedyskryminacyjnych procedur przyznawania koncesji na prowadzenie działalności przez media. 
• Wzmocnienie zasad i mechanizmów służących zwiększeniu niezależności zarządzania i niezależności redakcyjnej mediów publicznych, z uwzględnieniem europejskich norm dotyczących mediów publicznych. 
• Zapewnienie bardziej systematycznych działań następczych w związku z ustaleniami Najwyższej Izby Kontroli oraz zapewnienie szybkiego powołania członków kolegium Najwyższej Izby Kontroli. 
• Poprawa ram funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego i Rzecznika Praw Obywatelskich, z uwzględnieniem europejskich standardów dotyczących społeczeństwa obywatelskiego i instytucji rzecznika.

Zalecenia te mają na celu zachęcenie państw członkowskich do postępów w realizacji trwających lub planowanych reform oraz pomoc w określeniu obszarów, w których potrzebne są usprawnienia. W kolejnych edycjach raportu przeanalizowane zostaną działania podjęte w odpowiedzi na te zalecenia.

Sprawozdanie na temat praworządności jest efektem ścisłego dialogu z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami i poddaje analizie te same zagadnienia we wszystkich państwach członkowskich. Stanowi ważny element mechanizmu praworządności, którego celem jest wspieranie rządów prawa i zapobieganie pojawianiu się lub eskalacji problemów.

Komisja jednocześnie w raporcie informuje, że polskie „władze publiczne nie zwiększyły budżetu RPO na rok 2022, ograniczając w ten sposób jego zdolność do pełnienia roli”. Raport KE opiera się w tym zakresie na informacji pochodzącej z pierwszego półrocza 2021 r. Należy podkreślić, że w drugim półroczu 2021 r. Rzecznik otrzymał dodatkowe środki na rok budżetowy 2022. Co jednak w dalszym ciągu jest niewystarczające w stosunku do potrzeb BRPO.