Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację w sprawie wyroku umarzającego postępowanie o odszkodowania za niesłuszne skazanie w stanie wojennym  (II.511.931.2015)

Pan Zbigniew został skazany w 1982 r. Po 1989 r. dostał odszkodowania na podstawie przepisów o niesłusznym skazaniu z 1969 r. Potem jednak – po wejściu w życie przepisów pozwalających naprawiać krzywdę doznaną za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – złożył ponowny wniosek, i ten wniosek został odrzucony. Kasację w tej sprawie złożył na rzecz pana Zbigniewa Rzecznik Praw Obywatelskich.

RPO zarzucił wyrokowi naruszenie przepisów tzw. ustawy lutowej z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity w Dz.U. z 2015 r., poz. 1583). Zdaniem RPO sąd niezasadnie uznał, że skoro pana Zbigniew dostał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie na podstawie art. 487 § 1 d.k.p.k. (z 1969 r.), to już nie może dochodzić od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w trybie przepisów „ustawy lutowej”.

Argumenty RPO

Postanowieniem z 2012 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie, po rozpoznaniu wniosku pana Zbigniewa o odszkodowanie za niesłuszne skazanie wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 6 lutego 1982 r. umorzył postępowanie, na podstawie art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k. (k. 98).

Zdaniem RPO orzeczenie to nie może się ostać, gdyż dotknięte jest rażącym i mającym istotny wpływ na jego treść naruszeniem prawa.

Otóż, zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Co do zasady wykluczona jest przy tym możliwość wysuwania uzupełniających roszczeń przez osoby, którym zasądzono odszkodowanie i zadośćuczynienie na skutek orzeczeń wydanych po rozpoznaniu rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania, z wyjątkiem sytuacji, gdy za uwzględnieniem roszczenia przemawiają względy słuszności.

A zatem, gdy kwota uprzednio zasądzonego odszkodowania jest rażąco niska, wręcz symboliczna, a zadośćuczynienie niesatysfakcjonujące, osoba represjonowana ma prawo wystąpienia z roszczeniem uzupełniającym, na podstawie przepisu art. 8 ust. 4 in fine ustawy. To żądanie nie jest ograniczone żadnym terminem.

Treść wymienionego przepisu ustawy lutowej stanowi odstępstwo od zasady res iudicata. Nie zachodzi zatem przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej i nie jest dopuszczalne wydanie orzeczenia o umorzeniu postępowania, na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., gdyż ustawodawca wprowadził tu możliwość ponownego rozpoznania sprawy, mimo, że wcześniej wnioskodawca uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, w oparciu o przepis art. 487 d.k.p.k. (z 1969 r.), czy na podstawie art. 552 k.p.k.

Takiemu wnioskodawcy przysługuje, w oparciu o treść art. 8 ust. 4 ustawy lutowej roszczenie o przyznanie dalszej rekompensaty za szkodę i krzywdę, wynikłe z wykonania orzeczenia, którym przypisano mu czyn związany z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Należy też dodać, że za dopuszczalnością ponownego wystąpienia o rekompensatę szkód i krzywd przemawia i to, że ustawa lutowa dotyczy wyłącznie represjonowania za działalność niepodległościową, podczas, gdy przewidziane w art. 487 d.k.p.k. (z 1969 r.) i w art. 552 k.p.k. podstawy prawne dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania aspektu tego nie uwzględniają.

Odpowiednie uwzględnienie tej okoliczności, przy rozstrzyganiu o wysokości przysługującej rekompensaty, niewątpliwie uzasadnia potrzebę powtórnego merytorycznego rozpoznania sprawy o odszkodowanie i zadośćuczynienie, zwłaszcza, że osoby represjonowane po dniu 31 grudnia 1956 r. nabyły uprawnienia do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za działalność niepodległościową dopiero od dnia 18 listopada 2007 r., to jest z dniem wejścia w życie noweli z dnia 19 września 2007 r. (Dz.U. z 2007r. Nr 191, poz. 1372).

W realiach niniejszej sprawy bezspornym jest, że pan Zbigniew uzyskał już, na podstawie art. 487 § 1 d.k.p.k. (z 1969 r.) odszkodowanie za szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z niesłusznego skazania wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z 1982 r. Nastąpiło to w drodze postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z 1995 r.

Wydanie powyższego postanowienia zasądzającego odszkodowanie i zadośćuczynienie na rzecz pana Zbigniewa nie było przeszkodą do tego, by Sąd Okręgowy w Olsztynie rozpoznając kolejny jego wniosek o zasądzenie tych roszczeń za niesłuszne skazanie, rozpoznał ten wniosek z punktu widzenia przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej.

Przepis ten bowiem nakazuje merytoryczne rozpoznanie wniosku o dodatkowe odszkodowanie i zadośćuczynienie, jeśli względy słuszności za tym przemawiają i dopiero, gdy Sąd uzna, że względy słuszności nie przemawiają za uwzględnieniem uzupełniającego roszczenia, wówczas wniosek podlega oddaleniu (np. wyrok SN z dnia 27 sierpnia 2015 r., sygn. akt III KK 256/15).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy w Olsztynie wydając postanowienie o umorzeniu postępowania, na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., odmówił merytorycznego rozpoznania uzupełniającego wniosku złożonego przez pana Zbigniewa, nie dostrzegając w ogóle regulacji wyrażonej w art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, przez co dopuścił się rażącej i mającej istotny wpływ na treść postanowienia obrazy wskazanego w kasacji przepisu.