Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Pan Henryk pomylił się przy rejestracji jednoosobowej działalności gospodarczej i nieskutecznie wybrał ryczałt jako formę opodatkowania. Cały czas płacił podatek ryczałtowy, ale fiskus zażądał pełnego podatku i naliczył mu aż 40 tys. zaległości i odsetek za zwłokę. Pan Henryk poprosił o umorzenie zaległości powołując się na swoją trudną sytuację finansową i życiową (ważny interes podatnika). Fiskus przyznał, że pan Henryk ma kłopoty, ale ulgi odmówił, bo sprzeciwiał się temu interes publiczny (wpływ podatku na rzecz skarbu państwa).

Na czym polega problem?

Ordynacja podatkowa przewiduje, iż w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym organ podatkowy może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę.

Przy rozpoznawaniu spraw o udzielenie ulgi organ działa w granicach uznania administracyjnego. Nie oznacza to jednak dowolności organu.

Skargi dotyczące stosowania tej instytucji są często kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich – sprawa pana Henryka nie była pierwsza, organy przyjmują bowiem prymat interesu publicznego nad interesem podatnika i uzależniają udzielenie ulgi od wystąpienia nadzwyczajnych zdarzeń o charakterze losowym.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich obie przesłanki – ważny interes podatnika i interes publiczny - mają charakter równorzędny. Do udzielenia ulgi nie jest konieczne wystąpienie obu przesłanek łącznie.

Nie jest także zasadne ograniczenie stosowania instytucji umorzenia zaległości podatkowej wyłącznie do zdarzeń nadzwyczajnych lub losowych – organ powinien brać pod uwagę także uwarunkowania ekonomiczne i rodzinne.

Podobnie przesłanka interesu publicznego powinna być szeroko interpretowana – jest to nie tylko interes fiskalny, ale także potencjalne wydatki np. z zakresu pomocy społecznej oraz okoliczności powstania zaległości podatkowej. Czy zasadna jest bowiem odmowa umorzenia zaległości podatkowej, która może pozbawić rodzinę środków niezbędnych do minimum egzystencji, a w konsekwencji –  skutkować koniecznością uzyskania pomocy państwa w innej formie?

Kolejną kwestią pojawiającą się w tym kontekście jest sądowa kontrola decyzji uznaniowych.

Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem sąd nie rozstrzyga o tym, czy organ powinien był umorzyć zaległość, lecz bada wyłącznie, czy organ podatkowy wydał decyzję z zachowaniem przepisów postępowania. Zdaniem Rzecznika wyłączenie badania merytorycznej zasadności rozstrzygnięcia może utrudniać realizację prawa do sądu i kontroli sądowej decyzji administracyjnych.

Sprawa pana Henryka

Sprawa pana Henryka toczy się przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Łodzi, i to do niej przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich.

Zobowiązanie podatkowe skarżącego wynika z błędu popełnionego w 2009 r. przy rejestracji jednoosobowej działalności gospodarczej. Wypełniając obowiązujący wówczas formularz EDG-1 pan Henryk był przekonany, zgodnie z zasadą „jednego okienka”, iż wypełniony druk EDG-1 jest także oświadczeniem o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Przez cały okres działalności gospodarczej skarżący dokonywał terminowej płatności ryczałtu.

Organy podatkowe nie podzieliły jego stanowiska - wysokość zobowiązania podatkowego za rok 2009 określiły na prawie 40 tys. zł plus odsetki za zwłokę. Następnie sądy administracyjne oddaliły skargi podatnika.

Pan Henryk wniósł o udzielenie ulgi w postaci umorzenia powstałej zaległości podatkowej, powołując się na ważny interes podatnika – trudną sytuację finansową i życiową. Organy podatkowe przyznały, że ważny interes podatnika w sprawie występuje – jednakże przyznaniu ulgi sprzeciwia się interes publiczny i odmówiły umorzenia zaległości wraz z odsetkami.
Termin rozprawy przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Łodzi został wyznaczony na 24 lutego 2016 r. (sygn. akt I SA/ Łd 866/15).