Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Nie powinno jednak budzić wątpliwości to, że obywatele nie mogą być karani za to, iż nie zastosowali się do obowiązków, nakazów, zakazów i ograniczeń, które noszą wszelkie cechy aktów bezprawia legislacyjnego – pisze zastępca RPO Stanisław Trociuk w „Rzeczpospolitej” z 23 marca 2021 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniach kierowanych do Ministra Zdrowia oraz do Prezesa Rady Ministrów wielokrotnie wskazywał, że standardy konstytucyjne są naruszane wprowadzane rozporządzeniami ograniczenia w zakresie korzystania z podstawowych wolności lub praw człowieka, m. in. wolności poruszania się, wolności osobistej, wolności zgromadzeń czy wolności działalności gospodarczej. Wystąpienia te nie doprowadziły jednak do skorygowania niekonstytucyjnej praktyki legislacyjnej, polegającej na notorycznym przekraczaniu przez władzę wykonawczą granic upoważnień ustawowych zawartych w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, wydawaniu przepisów rozporządzeń bez upoważnienia ustawowego, regulowaniu w rozporządzeniach materii, która należy do materii ustawowej oraz w ingerowaniu w istotę konstytucyjnych wolności lub praw - czego nie można czynić nawet w formie ustawy, poza stanami nadzwyczajnymi. (…)

Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich w sprawach, w których doszło w trybie nakazowym do zastosowania przez sądy wadliwych z punktu widzenia standardu ochrony praw człowieka przepisów rozporządzeń, kieruje kasacje do Sądu Najwyższego. Wnosi o uchylenie zaskarżonych w tym trybie wyroków oraz o uniewinnienie obwinionych od zarzutów popełnienia przypisanych im wykroczeń. Ukarani w tym trybie nie mogą bowiem ponosić odpowiedzialności karnej za to, że władza wykonawcza, dysponując niezbędnymi narzędziami prawnymi, jakie oferuje polska Konstytucja, aby skutecznie podejmować działania przeciwepidemiczne (przepisy o stanach nadzwyczajnych), zdecydowała się na wybór drogi prawnej, która w sposób oczywisty prowadzi do naruszenia podstawowych praw człowieka. (…)

Sądy nie są związane przepisami rozporządzenia, dlatego mogą odmówić jego zastosowania wówczas, gdy zostało ono wydane z naruszeniem zasad prawidłowego stanowienia prawa, respektującego podstawowe standardy ochrony praw człowieka. A pierwsze trzy kasacje Rzecznika Praw Obywatelskich wniesione w tych sprawach zostały uwzględnione przez Sąd Najwyższy 16 marca 2021 r. jako oczywiście zasadne.