Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Projekt m.in. przyznaje sołectwom osobowość prawną, co np. pozwoli im zaciągać zobowiązania, za które będą odpowiadać swoim majątkiem
• Mogą zatem zostać narażone na uszczuplenie praw majątkowych, np. wobec szkody wskutek niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy

Na prośbę senackiej komisji rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił opinię nt. projektu ustawy o sołtysach i radach sołeckich oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk senacki nr 944).

Choć  intencja wzmocnienia podmiotowości lokalnych społeczności jest słuszna, to projekt wymaga pogłębionych prac i analiz. Powinny one obejmować zasadność wprowadzenia specjalnego statusu wyłącznie jednego rodzaju jednostek pomocniczych gmin, jakimi są sołectwa, a pominięcie innych. Proponowane rozwiązanie ograniczające się do sołectw może budzić wątpliwości. 

Projekt wprowadza zmiany o charakterze ustrojowym dotyczące sołectwa  jako jednostki pomocniczej gminy. Polegają one na wyposażeniu sołectwa w osobowość prawną i ustanowieniu zasady, że sołectwo wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Zostaną one zatem wyposażone w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, a tym samym w możliwość zaciągania zobowiązań. Sołectwa - jako osoby prawne - będą odpowiadać swoim majątkiem za zobowiązania. Mogą zatem zostać narażone na uszczuplenie praw majątkowych, gdy wystąpią przesłanki odpowiedzialności kontraktowej  lub gdy wskutek niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej wyrządzona zostanie szkoda.

Wykonywanie zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oznacza, że sołectwo stanie się autonomicznym podmiotem praw i obowiązków związanych z realizacją tych zadań i zacznie ponosić odpowiedzialność za skutki działań lub bezczynności swoich organów.

Projekt nie przewiduje jednak choć przykładowego wyliczenia rodzajów zadań, jakie mogą wykonywać sołectwa. Zasadne wydaje się uzupełnienie projektu o prawną gwarancję wyposażenia sołectw w środki adekwatne do przekazanych mu zadań, analogicznej do gwarancji, z jakiej korzystają jednostki samorządu terytorialnego. Zapobiegałoby to potencjalnemu przekazywaniu przez gminy zadań sołectwom, na których wykonanie nie będą mieć środków i narażone byłyby na odpowiedzialność z tego tytułu.

W świetle projektu  rady gmin zachowują pełną swobodę zarówno w tworzeniu, jak i łączeniu i likwidacji sołectw. W kontekście przyznania im osobowości prawnej projekt powinien być uzupełniony o przepisy rozstrzygające o losach mienia stanowiącego własność sołectwa, jak również potencjalnych zobowiązań sołectwa w sytuacji podjęcia przez radę gminy decyzji o połączeniu lub likwidacji sołectw. 

Projekt przewiduje, że sołtys w związku z pełnioną funkcją nawiązuje stosunek pracy na podstawie wyboru. Przysługuje mu zryczałtowane wynagrodzenie, wynoszące w skali miesięcznej połowę minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Projekt nie precyzuje jednak, z kim nawiązywany jest przez sołtysa stosunek pracy. Powinno się jednoznacznie to rozstrzygnąć  oraz wskazać, który organ wykonuje wobec sołtysa czynności z zakresu prawa pracy.

Ustawa miałaby wejść w życie po 14 dniach od jej ogłoszenia. Budzi to wątpliwości, zwłaszcza, że nie przewiduje się przepisów przejściowych. W opinii RPO niezbędny będzie jednak dłuższy okres dostosowawczy. Niejednoznaczny jest bowiem skutek wejścia w życie ustawy dla obowiązujących uchwał rad gmin nadających statuty sołectwom. Brak przepisów przejściowych jest szczególnie wyraźny w odniesieniu do ciągłości aktualnych władz sołectw. O ile projekt zdaje się zakładać ciągłość samych sołectw, o tyle nie podejmuje rozstrzygnięcia ciągłości ich władz. 

Podczas posiedzenia 30 marca 2023 r. Senat przyjął ten projekt ustawy.

V.6060.4.2023