Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Należy podkreślić, iż co do zasady dostęp do zabiegu terminacji ciąży pozostaje w znacznym stopniu utrudniony, a Podkarpacki Oddział Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia nie zapewnia w chwili obecnej pacjentkom stosownych informacji co do miejsca udzielenia świadczenia – pisze Rzecznik Praw Pacjenta do szefa NFZ w liście z 7 lutego. - Biorąc pod uwagę, iż przesłanką legalnego wykonania zabiegu jest m.in. sytuacja, w której ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, a indukcja poronienia jest finansowana ze środków publicznych, Rzecznik Praw Pacjenta wyraża zaniepokojenie sytuacją w województwie.

W 2016 r. RPO zwrócił Rzecznikowi Praw Pacjenta uwagę, że wedle informacji medialnych na Podkarpaciu utrudniony jest dostęp do legalnej aborcji. Rzecznik zwracał się też w tej sprawie do szefa NFZ. Teraz dostał kopię korespondencji między RPP a NFZ: Rzecznik Praw Pacjenta zebrał dane i prosi teraz NFZ „z uwagi na podejrzenie ograniczenia dostępu do zabiegu legalnego przerywania ciąży w województwie podkarpackim”, o zajęcie stanowiska.

RPP zebrał dane z Podkarpacia. Co prawda tutejszy oddział NFZ stwierdził, że nie dysponuje informacjami w przedmiocie dostępności zabiegu w województwie, „albowiem klauzula sumienia nie dotyczy podmiotu leczniczego, ale konkretnego lekarza” (z informacji przekazanych Rzecznikowi Praw Pacjenta wynika, iż w województwie podkarpackim w ciągu ostatniego półrocza wykonano jeden zabieg terminacji ciąży), okazało się jednak, że takimi informacjami dysponują szpitale.

Analiza zgromadzonego materiału dowodowego wskazuje, iż dochodzi do realnego ograniczenia dostępu do świadczeń zdrowotnych.

Statystyki podkarpackie

Na 24 podmioty lecznicze, do których wystąpił Rzecznik Praw Pacjenta w roku 2016, 17 wskazało, iż zabiegi nie były wykonywane w podmiocie leczniczym w ostatnim półroczu.

Jako powód podano brak odpowiednich warunków organizacyjnych (głównie szpitale I poziomu referencyjności) lub powołanie się przez personel medyczny na klauzulę sumienia.

Jeden z podmiotów leczniczych poinformował Rzecznika Praw Pacjenta, iż deklaracje o niewykonywaniu zabiegów terminacji ciąży została złożona już w 1997 r.

Z dokumentacji zebranej przez RPP wynika, że tylko nieliczne podmioty lecznicze wskazały jako powód niewykonania zabiegu, iż takich zgłoszeń nie odnotowano.

Trzy postępowania indywidualne

W roku 2015 r. Rzecznik Praw Pacjenta prowadził trzy postępowania wyjaśniające w zakresie odmowy udzielenia świadczenia w województwie podkarpackim.

• Pierwsza ze spraw z województwa podkarpackiego dotyczyła pacjentki, która zgłosiła się z pełną dokumentacją medyczną dotyczącą przebiegu jej ciąży na legalną aborcję z uwagi na ciężkie wady płodu. Nie została przyjęta – odesłano ją z adnotacją, iż „zaleca się wykonanie zabiegu przez lekarza prowadzącego ciążę”.
• Kolejna sprawa dotyczyła odmowy przeprowadzenia terminacji ciąży przez ordynatora, który oznajmił, że na oddziale takich zabiegów „się nie wykonuje”. RPP powiadomił o tym NFZ, ale nic z tego nie wynikło, a legalnych zabiegów nadal na tym oddziale się nie wykonuje.
• Ostatnie z postępowań indywidualnych z województwa podkarpackiego dotyczyło sytuacji, w której odmówiono pacjentce udzielenia świadczenia zdrowotnego i skierowano ją do innego podmiotu leczniczego, informując iż zdiagnozowana wada genetyczna nie jest wskazaniem do wykonania zabiegu.

Jak widać, żadna z omawianych spraw nie dotyczyła bezpośrednio powołania się przez konkretnego lekarza na klauzulę sumienia.

Reasumując, należy podkreślić, iż co do zasady dostęp do zabiegu terminacji ciąży pozostaje w znacznym stopniu utrudniony, a Podkarpacki Oddział Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia nie zapewnia w chwili obecnej pacjentkom stosownych informacji co do miejsca udzielenia świadczenia.

Również konsultant wojewódzki z dziedziny położnictwa i ginekologii dla województwa podkarpackiego nie posiada wiedzy", w którym podmiocie leczniczym na terenie województwa istnieje możliwość wykonania zabiegu terminacji ciąży.

Powyższe prowadzi do wniosku, iż pacjentki województwa podkarpackiego - z nielicznymi wyjątkami - zostały pozbawione zarówno realnej możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego, jak również informacji o miejscu, do którego mogą się zgłosić w przedmiotowej sprawie.

Podstawy prawne praw pacjentek

Podkreślić należy, iż w ocenie organu, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r., sygn. K 12/14 nie może zostać poddany wykładni rozszerzającej i per analogiam być stosowany do podmiotu leczniczego. Fakt, iż wszyscy lekarze danego podmiotu leczniczego złożyli klauzulę sumienia, nie jest jednoznacznym ze zwolnieniem podmiotu leczniczego z obowiązku zapewnienia kontynuacji udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentce, która zgłasza wolę poddania się legalnemu w świetle obowiązującego prawa zabiegowi.

Zauważyć należy, iż zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, świadczeniobiorca ma prawo wyboru szpitala spośród szpitali, które zawarły umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Należy dodać, iż § 8 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, wskazuje, że świadczeniodawca zapewnia udzielanie świadczeń w sposób kompleksowy, w szczególności obejmujący wykonanie niezbędnych badań, w tym badań laboratoryjnych i diagnostyki obrazowej, oraz procedur medycznych związanych z udzielaniem tych świadczeń.

Natomiast na gruncie art. 4a ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:

1. ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
2. badania prenatalne łub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,
3. zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

Zgodnie zaś z art. 4b przytoczonej ustawy, wskazuje, iż osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej.

„Z powyższego należy wywodzić uprawnienie pacjentek województwa podkarpackiego do zwrócenia się o kwalifikację do wykonania zabiegu przerwania ciąży, które w przypadku niektórych regionów może być znacznie ograniczone” – podkreśla RPP.