Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Jak informują media (m.in. Trybuna w artykule "Upominają się o godne życie" z 18 maja 2016 r.), opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnościami w ramach protestu zamierzają wysyłać szefowej rządu łyżki jako symbol biedy, w jakiej żyje większość rodzin niepełnosprawnych. Grupa ta wciąż pozostaje bez wystarczającego wsparcia ze strony państwa. Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie wskazywał, że sytuacja wymaga interwencji ustawodawcy i pilnego wykonania wyroków Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie.

Niewykonane wyroki TK

Opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnością nie odzyskali prawa do świadczenia po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r., który orzekł, że wygaśnięcie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z dniem 30 czerwca 2013 r. było niezgodne z Konstytucją (sygn. akt K 27/13). Ustawodawca wprowadził dla tej grupy nowy zasiłek. Jednak w ocenie opiekunów działanie to nie było wystarczające. 

Negatywne nastroje potęguje niewykonanie, pomimo upływu 1,5 roku, kolejnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego – z dnia 21 października 2014 r. sygn. akt K 38/13. Trybunał uznał w nim, że zróżnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności osoby podlegającej opiece jest niezgodny z ustawą zasadniczą.

Priorytety w reformie systemu wsparcia

System wsparcia dla opiekunów osób z niepełnosprawnością wymaga gruntownych i pilnych działań naprawczych. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich priorytetem w działalności socjalnej państwa na rzecz tej grupy osób powinno być m.in.:

• wykonanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. sygn. akt K 38/13 w celu przywrócenia równego traktowania opiekunów osób niepełnosprawnych oraz orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2014 r.  sygn. akt SK 7/11 w celu umożliwienia uzyskania prawa do świadczenia opiekuńczego obojgu rodzicom z racji opieki nad inną osobą niepełnosprawną,
• stworzenie możliwości wyboru korzystniejszego świadczenia w przypadku zbiegu prawa do świadczenia opiekuńczego i świadczeń emerytalno-rentowych,
• objęcie wsparciem państwa opiekunów, którzy tracą wsparcie państwa po śmierci osoby niepełnosprawnej, poprzez umożliwienie nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych i prawa do świadczenia przedemerytalnego,
• wyeliminowanie ograniczenia w dostępie do świadczeń opiekuńczych osób nieobciążonych obowiązkiem alimentacyjnym.

Wystąpienia RPO

Rzecznik podejmował liczne działania w kierunku poprawy sytuacji opiekunów osób z niepełnosprawnością. W maju 2015 r. RPO prosił Prezesa Rady Ministrów o objęcie szczególnym nadzorem procesu legislacyjnego związanego z wykonaniem tego wyroku Trybunału, wskazując, że dochodzi do rozbieżności w orzecznictwie sądowoadministracyjnym w sprawach dotyczących przyznawania uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego osobom sprawującym opiekę nad osobą, której niepełnosprawność powstała po uzyskaniu pełnoletności.

Ponadto Rzecznik wielokrotnie wskazywał na konieczność podjęcia działań zmierzających do lepszego zabezpieczenia interesów osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów. W jednym z ostatnich wystąpień do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Rzecznik wskazał na brak systemowych rozwiązań w zakresie wsparcia dla osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów. RPO zwrócił uwagę m.in. na brak działań ustawodawczych zmierzających do wykonania wskazanego wyżej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że wykonanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego powinno stanowić jeden z priorytetów w działalności resortu.

Orzecznictwo sądów administracyjnych

Po wyroku TK w sprawie K 38/13 opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych dochodzą swych uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego w postępowaniach sądowoadministracyjnych.

W opinii Rzecznika organy rozstrzygające w sprawie powinny oceniać warunki uprawniające do świadczenia pielęgnacyjnego z wyłączeniem tej części przepisów, które na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego od 21 października 2014 r. zostały uznane za niekonstytucyjne.

Takie stanowisko Rzecznik zajął dotychczas w następujących sprawach:

• III.7064.8.2016.JA - udział w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu – sygn. akt IV SA/Po 944/15. Sąd uwzględnił skargę - wyrok z dnia 16 marca 2016 r.
• III.7064.84.2016.JA - skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy - II SA/Bd 1431/15.

Biuro RPO prowadzi także analizę orzecznictwa sądów administracyjnych w podobnych sprawach.