Biuletyn Informacji Publicznej RPO

My, sygnatariusze niniejszej Deklaracji, w roku 70. rocznicy uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz 65. rocznicy wejścia w życie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, pragniemy podkreślić istotne znaczenie umów międzynarodowych służących ochronie praw i wolności jednostki oraz konieczność zwiększania wiedzy społeczeństwa na ich temat.

Tak zaczyna się deklaracja przyjęta przez ombudsmanów – rzeczników praw obywatelskich Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Na doroczne spotkanie ombudsmanów Grupy Wyszehradzkiej (V4) przyjechali tym razem do Polski, do Gdańska. W zeszłym roku spotkanie zorganizowane było w czeskim Brnie.

W dniach 17-18 września rzecznicy praw obywatelskich obradowali w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku m.in. na temat roli umów międzynarodowych w pracy ombudsmana, wolności słowa oraz edukacji o prawach człowieka.

W spotkaniu wzięli udział:

• Anna Šabatová, ombudsmanka Czech, działaczka na rzecz praw człowieka, sygnatariuszka słynnej opozycyjnej Karty 77 i jej rzeczniczka
• Dr Marián Török, sekretarz generalny biura Ombudsmana Słowacji
• Prof. Elisabeth Sándor-Szalay, zastępczyni rzecznika ds. praw podstawowych Wegier ds. Mniejszości Narodowych, profesor prawa międzynarodowego i europejskiego na Uniwersytecie w Peczu
• Prof. Gyula Bándi, zastępca rzecznika ds. praw podstawowych Węgier ds. Przyszłych Pokoleń, profesor na wydziale prawa ochrony środowiska i ochrony konsumentów i konkurencji na Katolickim Uniwersytecie Pétera Pázmánya w Budapeszcie
• Dr Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich Rzeczypospolitej Polskiej.
• Basil Kerski, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności

Rola umów międzynarodowych w pracy Ombudsmana

"Gdy weszła w życie Europejska Konwencja Praw Człowieka, dała milionom obywateli Unii Europejskiej możliwość powoływania się na prawa wywodzące się z Konwencji, skarg na Polskę, a nawet prawo do odszkodowania. To wyznacznik nie tylko wartości, ale też standardów" – powiedział Adam Bodnar.

We wszystkich instytucjach Ombudsmana najtrudniejszym zadaniem w kontekście umów międzynarodowych jest praktyczne ich stosowanie. Rzecznik stosuje umowy międzynarodowe w swojej pracy – również dlatego, że otrzymał takie kompetencje, jak Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur czy ochrona przed dyskryminacją. To zbliża urzędy ombudsmana w Europie - od funkcji administracyjnej po ochronę praw człowieka.

RPO stoi na straży Konstytucji i umów międzynarodowych. To daje mandat do interwencji na postawie prawa międzynarodowego – mówił Adam Bodnar - Współpraca instytucjonalna to jedno, ale korzystanie ze standardów umów europejskich, jest również bardzo ważne. - Stale postulujemy aby Polska ratyfikowała inne umowy międzynarodowe, dlatego opracowano mapę umów nieratyfikowanych - wskazywał RPO. Obecnie nie ma jednak przestrzeni sprzyjającej pracom nad tymi procedurami. Organom międzynarodowym raczej ogranicza się możliwości oceniania przestrzegania praw w Polsce.

Z perspektywy historycznej II wojna światowa była tak straszna dla całego świata, że powstała myśl o ochronie praw człowieka. Ludzie znali to pojęcie od rewolucji francuskiej, ale w sytuacji kryzysowej brakuje narzędzi do walki ze złem. To jest najważniejsza kwestia, wyrażona w preambule Konwencji.

Słowacja jako jedyna nie ratyfikowała protokołu OPCAT. Na Słowacji ombudsman zauważył 24 naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w których podjął działania. Występują tam też naruszenia bezstronności i rzetelności policji. Nie była ona np. w stanie wyjaśnić, jak powstały obrażenia zatrzymanego. Doszło też do pobicia zatrzymanego, wskutek czego jest on w stanie śpiączki. Ponadto powtarzają się interwencje w osadach romskich. Urząd Ombudsmana otrzymał zapewnienie, że zostaną podjęte kroki, aby ograniczyć takie przypadki (np. funkcjonariusze będą wyposażeni w kamery). Dotychczas nie zmienił się jednak stan prawny.

Anna Ṥabatová przypominała czasy, gdy Republika Czeska była bardziej otwarta na realizowanie umów dotyczących ochrony praw człowieka. Obejmowało to nawet prawo budowlane - obywatele mogli brać udział w procesie wydawania zgód na budowę. Potem nastąpił regres. Jako RPO mogę włączyć się w takie postępowanie, ale nie mogę go inicjować. Przystąpiłam do postępowania i przedstawiliśmy odpowiednią argumentację, czym udało się wesprzeć obywateli - mówiła.

Republika Czeska została uznana przez ETPCZ za dyskryminującą społeczność romską. Do dziś nie zrealizowano tego wyroku.

„Na Węgrzech podjęto działania tworzenia profilu etnicznego na portalach lotniczych.  Opracowaliśmy stanowisko, starając się maksymalnie uwzględnić nasze umowy i zobowiązania międzynarodowe” - powiedział prof. Gyula Bándi, zastępca rzecznika ds. praw podstawowych Węgier ds. przyszłych pokoleń.

Wolność słowa

Podczas panelu dotyczącego wolności słowa przedstawiono działania ombudsmanów w sferze zapewniania wolności wyrażania poglądów, realizacji prawa dostępu do informacji, a także problemów związanych z zapewnieniem niezależności publicznej radiofonii i telewizji. Konkretne przykłady fizycznego zagrożenia dla dziennikarzy, różnorodnych ograniczeń w ich pracy pozwoliły także na omówienie szczególnej roli prasy w demokratycznym państwie prawa i podkreślenia potrzeby wzmocnienia gwarancji w tym obszarze. Uczestnicy dyskusji zwrócili też uwagę na wyzwania dla ochrony wolności słowa wiążące się z rozwojem nowoczesnych cyfrowych technologii oraz zmianami własnościowymi na rynku mediów.

„W ubiegłym roku społeczeństwem wstrząsnęła informacja o śmierci Jana Kuciaka, dziennikarza śledczego, który wykorzystywał prawo do informacji oraz wolności słowa. Państwo musi chronić obywateli przed ingerencją innych jego organów" – podkreślał  Marián Török, sekretarz generalny biura Ombudsmana Słowacji.

Goście mieli okazję zwiedzić Europejskie Centrum Solidarności, po którym oprowadzał ich wicemarszałek Senatu Bogdan Borusewicz, działacz opozycji demokratycznej w PRL. 

Spotkali się też z byłym Prezydentem RP Lechem Wałęsą. Złożyli także wieńce pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970.

Na zakończenie wizyty ombudsmani zwiedzili Muzeum II Wojny Światowej. Swoimi wrażeniami dzielił się z nimi Janusz Marszalec, były wicedyrektor Muzeum oraz współtwórca wystawy głównej.

Spotkania ombudsmanów z państw Grupy Wyszehradzkiej odbywają się regularnie od 2004 r.  Stanowią one praktyczną formę pogłębiania wzajemnej współpracy i okazję wypracowania najlepszych rozwiązań najważniejszych problemów z bieżącej działalności Ombudsmanów z naszego regionu. Podczas spotkań omawiane są aktualne problemy prawne w działalności ombudsmanów w tych państwach. 

Więź między czterema instytucjami rzecznikowskimi wynika nie tylko z sąsiedztwa. Dla opozycji demokratycznej w całym regionie idea praw człowieka była ważna i do niej odwoływali się dysydenci w latach 70. i 80. Pierwsza instytucja Ombudsmana powstała w Polsce w 1988 r. To z naszego modelu instytucji ombudsmana korzystali sąsiedzi Polski tworząc te instytucje u siebie.

Spotkanie w Gdańsku, w kolebce przemian demokratycznych w Polsce i Europie Środkowej, to trzecie ze spotkań w Polsce. Poprzednie (w 2009  i 2014 r.) odbyły się w Białowieży.

Oświadczenie ombudsmanów Grupy Wyszehradzkiej, Gdańsk, 18 września 2018 r.

My, sygnatariusze niniejszej Deklaracji, w roku 70. rocznicy uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz 65. rocznicy wejścia w życie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, pragniemy podkreślić istotne znaczenie umów międzynarodowych służących ochronie praw i wolności jednostki oraz konieczność zwiększania wiedzy społeczeństwa na ich temat.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, będąca bezpośrednią odpowiedzią na masowe naruszenia przyrodzonych i niezbywalnych praw przysługujących każdemu człowiekowi podczas II wojny światowej, oraz późniejsze międzynarodowe akty prawne poszerzające katalog podstawowych praw jednostki i wprowadzające je do krajowych porządków prawnych, wynikają z naszego ogólnoludzkiego dorobku. Stanowią one w codziennej pracy każdego Rzecznika Praw Obywatelskich drogowskaz, wskazujący kierunek działań, które podejmujemy, aby jeszcze lepiej wypełniać szczególnie ważną i odpowiedzialną misję, do której zostaliśmy powołani. Zwracamy się więc do władz państwowych w naszych czterech krajach z apelem o ratyfikację kolejnych ważnych dokumentów międzynarodowych poruszających problematykę praw i wolności jednostki.

Pragniemy przypomnieć również o potrzebie wdrażania postanowień Deklaracji Kopenhaskiej (przyjętej na Konferencji wysokiego szczebla Rady Europy w dniach 12 - 13 kwietnia 2018 r.), w której wskazano na wagę rozwijania mechanizmów mających na celu wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Należy podkreślić, że szczególną rolę w tym zakresie Deklaracja powierza krajowym instytucjom ochrony praw człowieka (pkt 14 Deklaracji).

Pragniemy również zwrócić szczególną uwagę na swobodę wypowiedzi oraz wyrażania poglądów jako jeden z fundamentów demokratycznego społeczeństwa oraz podstawowych  warunków jego rozwoju i samorealizacji każdej jednostki. Uznając wagę zagadnienia, z uwagą i troską analizujemy wszelkie sygnały dotyczące problematyki zapewnienia przestrzegania wolności wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Edukacja o prawach człowieka staje się współcześnie jednym z ważniejszych aspektów pracy z młodszymi członkami naszego społeczeństwa. Jako Rzecznicy powinniśmy podejmować działania zmierzające do kształtowania i wychowywania młodych ludzi na aktywnych i  świadomych swych praw obywateli, którzy są prawdziwymi i najważniejszymi strażnikami demokracji i państwa prawa. Głęboko wierzymy, że dzięki odpowiedniej edukacji uda się wykreować wśród nich świadomość znaczenia przyrodzonej godności człowieka oraz poszanowania zasad wolności, równości i solidarności, jako kluczowych czynników dla zapewnienia pomyślnej przyszłości społeczeństw Grupy Wyszehradzkiej.