Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Brak obowiązku przeprowadzenia rozmowy z psychologiem, zbyt ogólne przepisy dot. kontroli osobistej i osłabienie nadzoru sądów nad placówkami, w których przebywają nieletni - to niektóre z zastrzeżeń, jakie zastępca RPO Stanisław Trociuk przekazał Ministerstwu Sprawiedliwości w sprawie zmian przepisów dot. postępowania z nieletnimi
• 9 sierpnia 2022 r. Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało Biuro RPO o otwarciu publicznych konsultacji dot. 11 projektów aktów prawnych nowelizujących postępowanie z osobami nieletnimi
• RPO złożył uwagi do wszystkich projektów. Wskazał w nich szereg zastrzeżeń i postulatów dotyczących m.in. uspójnienia przepisów i zwiększenia ochrony godności i praw nieletnich, w szczególności zapobiegania narażeniu ich na złe traktowanie i tortury.

W toku opiniowania projektów zwrócono uwagę na szereg węzłowych problemów, które powtarzały się w kilku projektach. Są to:

• Brak jasno wskazanego obowiązku poinformowania nieletniego o monitoringu i wskazania pomieszczeń nim objętych;
• Brak obowiązku przeprowadzania rozmów nieletniego z psychologiem. Otoczenie nieletniego opieką psychologiczną może pozwolić na ewentualne ujawnienie dowodów na złe traktowanie małoletniego, a także na ocenę stanu emocjonalnego nieletniego i doboru odpowiednich form opieki i wsparcia;
• Zezwolenie nieletnim w zakładach poprawczych i schroniskach dla młodzieży na noszenie własnej odzieży jedynie za zgodą dyrektora placówki - zdaniem KMPT nieletni w zakładzie poprawczym powinien mieć możliwość noszenia własnej odzieży. KMPT zaznaczyło w swojej opinii, że uwarunkowanie korzystania z własnych ubrań od zgody dyrektora zakładu jest rozwiązaniem bardziej surowym niż regulacje dotyczące jednostek penitencjarnych, ponieważ jedynie skazani przebywający w zakładach karnych typu zamkniętego potrzebują zgody na korzystanie z własnej odzieży;
• Rzecznik wielokrotnie podkreślił również, że o decyzjach dotyczących nieletniego powiadamiany być również, pośród innych podmiotów, sam nieletni, celem jego podmiotowego traktowania w procesie resocjalizacji.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie komisji do spraw kierowania nieletnich do młodzieżowego ośrodka wychowawczego oraz trybu kierowania, przenoszenia i zwalniania nieletnich z młodzieżowych ośrodków wychowawczych

RPO zauważył, że w myśl przepisów projektu nieletniego do ośrodka doprowadzić mogą jedynie jego rodzice, opiekun lub Policja. Nie można się natomiast zwrócić o doprowadzenie nieletniego do innych podmiotów sprawujących nad nim opiekę, takich jak placówki opiekuńczo-wychowawcze lub rodziny zastępcze. W rezultacie doprowadzeń z takich miejsc może dokonać jedynie Policja, co rodzi ryzyko narażenia nieletnich na niepotrzebne, traumatyzujące doświadczenia.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie funkcjonowania okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich

Rzecznik zarekomendował, by zmodyfikowany w projekcie katalog wydarzeń nadzwyczajnych, zawierał następujące zdarzenia: choroba nieletnich na jednakową jednostkę chorobową, jeżeli choruje jednocześnie co najmniej 10 osób; odmowa przyjmowania posiłków przez nieletniego, jeżeli trwa dłużej niż 24 godziny; podejrzenie popełnienia przez pracownika, w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, czynu noszącego znamiona przestępstwa ściganego z urzędu. Poza tym projekt powinien zostać uzupełniony o zapis, że w aktach osobowych nieletniego gromadzi się dokumentację związaną z jego uczestnictwem w wydarzeniach nadzwyczajnych.

Niepokój rzecznika wzbudził brak wskazania definicji ani zasad regulujących możliwość czasowego ograniczenia kontaktów nieletniego z innymi wychowankami. W rezultacie warunki ograniczenia mogą określać w regulaminach sami dyrektorzy placówek. RPO wyraził także zaniepokojenie wykorzystaniem w placówkach izolatek, na co zwracał uwagę podczas swoich wizyt Podkomitet ONZ ds. Prewencji Tortur.

RPO rekomendował również wprowadzenie regulacji zapobiegających montowaniu w placówkach blend w oknach. Zauważył, że zgodnie z rekomendacjami CPT zabezpieczenia techniczno-ochronne nie powinny pozbawiać osadzonych dostępu do światła naturalnego i świeżego powietrza, ponieważ stwarza to warunki sprzyjające rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, w szczególności gruźlicy.

Rzecznik zwrócił również uwagę, iż przepis pozwalający dyrektorowi placówki na zamykanie pomieszczeń lub wstrzymanie lub ograniczenie zajęć zespołowych, jako regulacja ograniczająca konstytucyjne wolności i prawa nieletnich, nie powinien znaleźć się w akcie o randze rozporządzenia.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie kontroli osobistej nieletnich 

Rzecznik podkreślił w swojej opinii, że zasady kontroli osobistej nieletnich należy doprecyzować w sposób chroniący godność i prawa tych osób. W szczególności powinny one chronić nieletnich przed sytuacjami, w których nieprecyzyjne reguły kontroli sprawiałyby, że w toku procedur kontroli pozostawali oni w sytuacjach urągających ich godności i prywatności – na przykład poprzez pozostawanie nagim czy bycie poddawanym kontroli okolic intymnych – dłużej, niż jest to absolutnie niezbędne.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie pobytu nieletnich w okręgowych ośrodkach wychowawczych

W opinii do projektu wskazano na zasadność zagwarantowania obowiązkowych wstępnych badań medycznych umożliwiających ocenę stanu zdrowia przyjmowanego nieletniego. Takie badanie stanowi podstawową gwarancję prewencji tortur i wszelkich form złego traktowania, co podkreślają Podkomitet ONZ ds. Zapobiegania Torturom (SPT) i Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT)

Projekt rozporządzenia MS w sprawie sprawowania nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń w sprawach nieletnich

Zwrócono uwagę, iż brzmienie przepisu określającego warunki kontroli placówek, w których przebywają nieletni, przez sędziego rodzinnego nie wskazuje terminu, w jakim ma on obowiązek powiadomić placówkę o zakresie kontroli. Rodzi to obawy przed powstaniem negatywnej praktyki polegającej na zapowiadaniu wizyt sędziów z dużym wyprzedzeniem, co pozwalałoby placówkom na przygotowanie do kontroli i czyniłoby ją iluzoryczną. RPO zalecił, by rozporządzenie jednoznacznie stwierdzało prawo sędziego do wstępu do nadzorowanej placówki w każdym czasie, i że zawiadomienie o kontroli może nastąpić w dniu kontroli.  

Projekt rozporządzenia MS w sprawie sposobu i trybu współdziałania okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z Policją

Projekt rozporządzenia wyeliminował prezesa właściwego sądu okręgowego z systemu informacji i podejmowania decyzji w zakresie działania Policji na terenie placówek, w których przebywają nieletni. W ocenie RPO osłabia to gwarancje właściwego i proporcjonalnego korzystania z takich środków, ponieważ z procesu decyzyjnego wyeliminowany został podmiot niezależny od Policji, placówki i Ministerstwa Sprawiedliwości.

RPO zasugerował również wprowadzenie obowiązku poinformowania o każdorazowym wprowadzeniu na teren placówki sił policyjnych sądu nadzorującego placówkę, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie pobytu nieletnich w schroniskach dla nieletnich

Rzecznik podkreślił, że potrzebne są wyraźne gwarancje dostępu nieletniego do świeżego powietrza każdego dnia. W świetle standardów ONZ dotyczących ochrony nieletnich pozbawionych wolności (Zasady z Hawany), każdy nieletni powinien mieć codziennie prawo do odpowiedniej ilości wolnego czasu, za każdym razem spędzanego na świeżym powietrzu, jeżeli pozwolą na to warunki pogodowe.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie umieszczania i pobytu nieletnich w hostelach

Rzecznik zgłosił zastrzeżenia co do braku uregulowania sytuacji, w której odwołanie decyzji o umieszczeniu w hostelu następuje na wniosek nieletniego. Jak podkreśla RPO umieszczenie nieletniego w hostelu, na każdym jego etapie, nie powinno odbywać się wbrew woli nieletniego.

Projekt rozporządzenia MS w sprawie zapisów z monitoringu w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach leczniczych dysponujących warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich

Rzecznik przekazał zalecenia KMPT, by usunąć z projektu rozwiązania mówiącego o przechowywaniu zapisu monitoringu utrwalającego nadzwyczajne zdarzenie lub użycie wobec nieletniego środka przymusu bezpośredniego w jego dokumentacji medycznej. W opinii KMPT zwiększa to niebezpieczeństwo udostępnienia tego zapisu osobom nieupoważnionym i stanowi nieuzasadnioną ingerencję w prywatność nieletniego.

Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie domów dla matki i dziecka w wyznaczonych okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich

Obawy RPO wzbudził brak szczegółowego określenia zakresu świadczeń medycznych udzielanych dziecku nieletniej oraz zasad przeprowadzenia badania, na podstawie którego określa się, czy względy zdrowotne przemawiają przeciwko pobytowi dziecka w domu dla matki i dziecka. Projekt rozporządzenia nie zawiera też żadnego terminu (nawet instrukcyjnego) na wykonanie wstępnego badania medycznego dziecka. Projekt rozporządzenia nie zawiera też żadnego terminu (nawet instrukcyjnego) na wykonanie wstępnego badania medycznego dziecka.

Rzecznik podkreślił, że w przekonaniu SPT i CPT niezależne badanie lekarskie i właściwe dokumentowanie urazów stwierdzonych podczas badania to podstawowa gwarancja prewencji tortur – służy bowiem podjęciu skutecznych działań w przypadku stwierdzenia złego traktowania i zabezpieczeniu ewentualnych dowodów w procesie karnym.

Rozporządzenie nie określa też kontaktów dziecka w osobami z zewnątrz, np. ojcem dziecka. Kwestia ta jest niezwykle istotna, gdyż małe dziecko, które się rozwija oprócz kontaktu z matką potrzebuje również ojca.

Ponadto, rozporządzenie nie określa sposobu postępowania ani organizacji zajęć dla dzieci nieletniej podczas jej pobytu w szkole. Brak jakiejkolwiek regulacji w tej materii może doprowadzić do zróżnicowanej praktyki postępowania.

IX.022.16.2022
IX.022.15.2022
IX.022.6.2022
IX.022.5.2022
IX.022.8.2022
IX.022.11.2022
IX.022.17.2022
IX.022.19.2022
IX.022.13.2022
IX.022.9.2022
IX.022.14.2022