Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kolizja uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego rodzi wiele problemów
• Ciężar odpowiedzialności za powstanie uprawnienia do tych kolizyjnych świadczeń  przerzuca się na osoby starsze i z niepełnosprawnością
• W orzecznictwie pojawiają się rozbieżności co do stosowania ulgi w spłacie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego
• Problemy dostrzega także ZUS, który rekomenduje działania naprawcze 
• Dlatego RPO Marcin Wiącek prosi Minister Rodziny i Polityki Społecznej o rozważenie wprowadzenia zmian w przepisach
• AKTUALIZACJA: Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem i uruchomieniem usługi elektronicznej weryfikacji przez gminy czy dana osoba ubiegająca się lub otrzymująca zasiłek pielęgnacyjny pobiera jednocześnie dodatek pielęgnacyjny – informuje resort

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące kolizji uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego osób z niepełnosprawnością i w podeszłym wieku.

Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osobie w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przysługuje on osobom z niepełnosprawnościami oraz po ukończeniu 75.roku życia. 

Dodatek pielęgnacyjny otrzymują zaś osoby uprawnione do emerytury lub renty, jeżeli zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyły 75 lat. Seniorzy są uprawnieni do dodatku bez weryfikowania ich stanu zdrowia, jak wobec pozostałych

Charakter obu świadczeń jest podobny – nie służą wzbogaceniu się, lecz są przyznawane w tym samym celu: na pokrycie przynajmniej części kosztów opieki i pielęgnacji osób niebędących w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb.

Tylko jedno świadczenie dla osoby uprawnionej

Świadczenia te wykluczają się wzajemnie co ma zapobiec pobieraniu świadczenia o tym samym charakterze i spełniającym identyczną funkcję z dwóch źródeł. W tym celu wprowadzono regułę kolizyjną, która powoduje, że osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego nie przyznaje się zasiłku. A jeśli takiej osobie przyznano dodatek za okres, za który wypłacono zasiłek pielęgnacyjny – to jej emerytura lub renta jest pomniejszana o kwotę wypłaconego zasiłku za ten czas.

Nie uregulowano jednak sposobu, w jaki organy przyznające te świadczenia mają przekazywać między sobą informacje. A nie mają takiego obowiązku - spoczywa on na osobie uprawnionej do świadczeń.

Po przyznaniu dodatku pielęgnacyjnego to senior - nierzadko z problemami zdrowotnymi i nie zawsze mogący liczyć na pomoc rodziny – ma mieć świadomość obowiązku poinformowania organu wypłacającego zasiłek pielęgnacyjny o otrzymaniu dodatku.

Konsekwencją tego jest, że to na osoby starsze i z niepełnosprawnością w całości przerzuca się ciężar odpowiedzialności za powstanie uprawnienia do kolizyjnych świadczeń. Wymaga to podjęcia działań naprawczych.

Stanowisko i rekomendacje ZUS

Problem jest znany Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Prezes Gertruda Uścińska wskazuje na potrzebę pochylenia się nad obecnym modelem obiegu informacji w sprawie.

W wyjaśnieniach dla RPO zwróciła uwagę, że to na organie wypłacającym zasiłek pielęgnacyjny ciąży obowiązek przeciwdziałania nadpłatom tego świadczenia. Z kolei na organie emerytalno-rentowym spoczywa obowiązek potrącenia nadpłaty zasiłku. Jednocześnie nie ma przepisów zapewniających mu wiedzę o pobieraniu zasiłku pielęgnacyjnego.

Przepisy przewidują możliwość uzyskania z ZUS informacji, czy osoba ubiegająca się lub pobierająca zasiłek jest uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego. Organy wypłacające zasiłek mają obowiązek samodzielnego uzyskania lub weryfikacji tej informacji. Nie ma jeszcze stosownych rozwiązań technicznych pozwalających na szybkie przekazywanie informacji, ale nie stoi to na przeszkodzie pozyskiwaniu tych danych drogą pisemną.

ZUS jednak nie ma uprawnień do przekazywania organom właściwym w sprawach zasiłku pielęgnacyjnego informacji o przyznaniu dodatku pielęgnacyjnego, jeżeli nie jest jeszcze pobierany zasiłek. Dlatego nie może przekazać zestawienia osób, którym przyznał dodatek, żeby te organy mogły je weryfikować pod kątem osób pobierających zasiłek pielęgnacyjnych.

Z tych m.in. powodów ZUS rekomenduje podjęcie następujących działań:

• rozszerzenie działań informacyjnych ze strony ZUS,
• umożliwienie pozyskiwania drogą elektroniczną przez organy właściwe w sprawach zasiłku pielęgnacyjnego informacji dotyczących pobierania dodatku pielęgnacyjnego od organów emerytalno-rentowych,
• wprowadzenie zmian legislacyjnych umożliwiających organowi emerytalno-rentowemu dostęp do rejestru centralnego utworzonego przez ministra właściwego do spraw rodziny w zakresie danych dotyczących zasiłku pielęgnacyjnego w celu realizacji swoich obowiązków.

Rzecznik prosi minister Marlenę Maląg o analizę przedstawionych przez ZUS rekomendacji i działania na rzecz pełniejszego zabezpieczenia praw osób starszych i z niepełnosprawnością.

Rozbieżności wokół dopuszczalności zastosowania ulgi w spłacie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego

RPO zwraca również uwagę na problem wniosków o umorzenie lub odstąpienie od żądania nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego, który jest potrącany z emerytury. W związku z tym, że nie wydaje się decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, pojawia się pytanie, czy taki wniosek w ogóle podlega rozpoznaniu. A jeśli tak, czy w drodze postępowania administracyjnego, czy w trybie odwołania do sądu powszechnego.

Rzecznik nie zgadza się z wykładnią przepisów stosowaną przez niektóre organy administracji i sądy administracyjne, że przy rozpoznawaniu wniosków o zastosowanie ulgi właściwe są sądy administracyjne. Prowadzi to do pozbawienia osoby, wobec której uchylono decyzję o przyznania zasiłku pielęgnacyjnego, realnego prawa do uzyskania ulgi.

Zdaniem Rzecznika wobec pojawiających się rozbieżności interpretacyjnych przepisy wymagają poprawy.

Dlatego Marcin Wiącek zwraca uwagę minister i prosi o stanowisko oraz rozważenie zmiany przepisów. Jednocześnie prosi o stanowisko co do rozwiązań rekomendowanych przez ZUS.

Odpowiedź resortu

Ministerstwo Rodziny i Polityki społecznej informuje w odpowiedzi, że zgodnie z obowiązującym od 18 lat przepisem art. 16 ust. 6 ustawy z dnia 23 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2022 r., poz. 615 z późn. zm.), zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego. W związku z tym, zasiłek pielęgnacyjny pobrany za okres, w którym osoba niepełnosprawna pobierała jednocześnie dodatek pielęgnacyjny, jest świadczeniem nienależnie pobranym i podlega zwrotowi.

Należy zauważyć, że we wniosku o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, który składa i podpisuje osoba ubiegając się o to świadczenie znajduje się jednoznaczne pouczenie, że zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego. Wniosek zawiera również pouczenie o obowiązku powiadomienia organu właściwego wypłacającego zasiłek pielęgnacyjny o każdej zmianie, która może mieć wpływ na prawo do zasiłku pielęgnacyjnego oraz, że niepoinformowanie o zmianach, może skutkować powstaniem nienależnie pobranych świadczeń, a w konsekwencji koniecznością ich zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Jednocześnie resort informuje, że uchwalona 4 czerwca 2021 r. ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych ze świadczeniami na rzecz rodziny (Dz. U. z 2021 poz. 1162), wprowadziła podstawę prawną do uruchomienia usługi elektronicznej weryfikacji przez gminy czy dana osoba ubiegająca się lub otrzymująca zasiłek pielęgnacyjny pobiera jednocześnie dodatek pielęgnacyjny. Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem i uruchomieniem tej usługi. Po zakończeniu tych prac termin jej technicznego uruchomienia zostanie ogłoszony przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

III.7064.186.2017