Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Policja stosowała przemoc wobec dziennikarzy relacjonujących zgromadzenia publiczne, którzy mieli kamizelki „Press” i oświadczali, że wykonują swe zawodowe obowiązki
• Mimo to używano wobec nich gazu łzawiącego czy pałek, jeden z nich został postrzelony gumową kulą
• Policja uznała, że nie doszło do złamania prawa przez funkcjonariuszy
• Dlatego RPO prosi prokuraturę, by wszczęła postępowanie w celu zbadania, czy takie środki przymusu wobec dziennikarzy nie były przestępstwem

Rzecznik Praw Obywatelskich z niepokojem obserwuje informacje mediów tradycyjnych i społecznościowych o przypadkach stosowania przez policjantów przemocy fizycznej wobec dziennikarzy relacjonujących zgromadzenia publiczne.

Od kilku miesięcy RPO dostrzega niebezpieczną eskalację używania środków przymusu w stosunku do dziennikarzy i fotoreporterów. Do szczególnie bulwersujących sytuacji doszło pod dworcem PKP Warszawa-Stadion podczas Marszu Niepodległości w listopadzie 2020 r. Wobec dziennikarzy zastosowano wtedy środki przymusu bezpośredniego (gaz łzawiący, pałki służbowe, granaty hukowe) – choć mieli oni kamizelki z napisem „Press” oraz informowali, że są na miejscu w celach służbowych.

Wielu dziennikarzy odniosło wtedy obrażenia w wyniku działań policji, np.  fotoreporter "Tygodnika Solidarność" Tomasz Gutry, który w okolicach ronda de Gaulle’a został trafiony w twarz gumową kulą.

Z kolei 20 stycznia 2021 r. wobec fotoreporterów "Gazety Wyborczej" i Agencji Gazeta Macieja Jaźwieckiego oraz Jędrzeja Nowickiego użyto gazu łzawiącego, mimo że mieli wyraźne oznaczenia (legitymacja prasowa, opaska na ręku).

Rzecznik interweniował w tych sprawach u Komendanta Głównego Policji. Dostał odpowiedź, że „prowadzone w Komendzie Stołecznej Policji czynności wyjaśniające dot. użycia w dniu 20 stycznia 2021 r. w Warszawie ręcznego miotacza substancji obezwładniającej wobec fotoreporterów „Gazety Wyborczej" i Agencji Gazeta zostały zakończone. Przeprowadzona analiza przebiegu przedmiotowego zdarzenia nie potwierdziła popełnienia przez funkcjonariuszy Policji czynu stanowiącego przewinienie dyscyplinarne, a tym samym na podstawie art. 135 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, odstąpiono od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego”.

Zdaniem Rzecznika wyjaśnienia te nie są w pełni satysfakcjonujące. Opisane sytuacje budzą poważne wątpliwości z punktu widzenia poszanowania wolności słowa i bezpieczeństwa dziennikarzy. Niestety, negatywnie wpływają także na zaufanie obywateli do policji jako formacji powołanej do zapewniania bezpieczeństwa.

Dlatego też Rzecznik regularnie zwraca uwagę na standardy ochrony dziennikarzy podczas zgromadzeń publicznych. Powinni oni pozostać bezstronnymi obserwatorami wydarzeń, zwłaszcza podczas demonstracji, starć i działań o charakterze siłowym. Status dziennikarza czy fotoreportera gwarantuje, że nie zostaną oni potraktowani jako jedna ze stron konfliktu.

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przekazywanie informacji, np. z demonstracji publicznych, jest jednym z kluczowych zadań mediów jako tzw. „publicznego stróża” w demokratycznym społeczeństwie.

Obecność mediów podczas demonstracji służy m.in. przekazywaniu rzetelnych informacji, ale także monitorowaniu i nagłaśnianiu ewentualnych nieprawidłowości, w tym naruszeń praw człowieka, które mogą wystąpić oraz może pomóc w rozliczeniu osób odpowiedzialnych za  nadużycia.

Funkcjonariusze powinni uwzględniać ważną rolę dziennikarzy jako bezstronnych obserwatorów. Na państwie ciąży ponadto pozytywny obowiązek ochrony dziennikarzy przed zagrażającymi ich bezpieczeństwu zachowaniami ze strony innych podmiotów prywatnych (np. uczestników demonstracji bądź kontrdemonstracji). Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa mediom podczas demonstracji nie może być jednak wykorzystywany jako pretekst do tego, aby w sposób nieuzasadniony ograniczać dziennikarzom możliwość swobodnego ich relacjonowania.

A prawo do relacjonowania demonstracji przysługuje dziennikarzom niezależnie od tego, czy zgromadzenia mają legalny charakter czy pokojowy przebieg. Nielegalne demonstracje czy agresywny przebieg zgromadzenia może tym bardziej uzasadniać dostęp mediów do tego wydarzenia. A fakt, że demonstracja ma nielegalny charakter czy agresywny przebieg zwiększa ryzyko konieczności zastosowania środków przymusu wobec protestujących, co tym bardziej uzasadnia potrzebę zapewnienia mediom swobodnego dostępu do demonstracji oraz możliwości nagrywania tego wydarzenia, wraz z rejestracją przebiegu interwencji.

W ocenie Rzecznika policja powinna podejmować adekwatne środki działania w ramach wykonywania ustawowych zadań, powinna też w szczególny sposób dbać o bezpieczeństwo dziennikarzy relacjonujących zgromadzenie. Zasada wolności prasy, będącą pochodną ogólnej wolności wypowiedzi, stanowi szczególny przejaw wolności słowa. Oznacza więc swobodę wyrażania poglądów, swobodę pozyskiwania informacji oraz swobodę rozpowszechniania informacji za pośrednictwem środków masowego przekazu.

Podkreślić zatem należy istotną rolę dziennikarzy jaką jest rozpowszechnianie informacji i idei dotyczących spraw będących przedmiotem publicznego zainteresowania i mających publiczne znaczenie. Pozostaje to w ścisłym związku z prawem opinii publicznej do otrzymywania informacji. Rolą organów państwa w urzeczywistnianiu wolności prasy jest natomiast zapobieganie przemocy i zapewnienie bezpiecznego otoczenia dla dziennikarzy, aby umożliwić im wykonywanie ich pracy w sposób niezależny, bez niestosownych ingerencji i bez obawy, że staną się ofiarami przemocy, prześladowania, czy retorsji.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się do Prokuratora Okręgowego w Warszawie o wszczęcie odpowiedniego postępowania celem zbadania, czy stosowane przez funkcjonariuszy policji środki przymusu wobec dziennikarzy nie wypełniły znamion przestępstwa przekroczenia uprawnień na szkodę interesu prywatnego lub publicznego (art. 231 § 1 Kodeksu karnego).

VII.613.1.2021