Biuletyn Informacji Publicznej RPO

12 września 2022 r. rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek wziął udział w debacie „Człowiek vs. wspólnota - o nowej wrażliwości”, która odbyła się w ramach II edycji Festiwalu Przyszłości Bomba Megabitowa w Krakowie.

W debacie, którą prowadziła red. Eliza Michalik, uczestniczyła również siostra Małgorzata Chmielewska - znana działaczka na rzecz osób bezdomnych, skrzywdzonych, chorych i ubogich, laureatka Nagrody RPO im. Pawła Włodkowica.

W rozmowie o wartościach i ich roli we współczesnym świecie RPO przypomniał, że wartości określające relacje między obywatelem a państwem to przede wszystkim wolności i prawa człowieka. Rolą Rzecznika jest natomiast pilnowanie, aby te wartości były w odpowiedni sposób chronione.

- Rolą RPO jest pilnowanie, czy władza w odpowiedni sposób te wartości chroni i reagowanie w sytuacji gdy ta ochrona jest nieodpowiednia, zbyt niska czy nieadekwatna – tłumaczył. Zwrócił uwagę, że największym problemem wszystkich instytucji zajmujących się ochroną wolności i praw człowieka jest to, że czasami istnieją spory, często fundamentalne, co do znaczenia i definicji określonych wartości. Jako przykłady wskazał życie i niezależność.

Wyjaśnił, że dla Rzecznika Praw Obywatelskich ważne są dwa punkty odniesienia. Pierwszy to standardy rozumienia wartości przyjęte przez wspólnoty, których członkiem jest Polska – jak Unia Europejska, Rada Europy czy ONZ. Te standardy znajdują swój wyraz w dokumentach i często w orzeczeniach organów sądowych funkcjonujących na poziomie tych wspólnot. Takie instytucje pomagają zdefiniować wartości.

Drugim punktem odniesienia jest pewna swoboda władzy państwowej w doprecyzowaniu tych wartości. Elastyczność, którą pozostawia Konstytucja i wspólnoty przedstawicielom władzy. Na przykład parlament, który posiada legitymację demokratyczną pochodzącą z wyborów, ma prawo do doprecyzowania takich wartości, jak bezpieczeństwo państwa czy obywateli, gdyż jest to wartość, której ocena i sposób jak należy ją chronić, zależy od państwa.

Rozmowa dotyczyła też roli nowych technologii w podejściu do wartości i sposobów ich promowania. Prowadząca zwróciła uwagę, że technologie wymuszają na mediach współczynniki „klikalności”. Wszystko musi się klikać, a klikają się emocje. Promowanie złych wartości budzi więcej emocji niż mówienie o prawdzie, dobru i szczęściu. 

Rzecznik zwrócił uwagę, że rozwój nowych technologii z perspektywy wartości prowadzi zarówno do pogłębienia ich ochrony, jak i do nowych wyzwań i zagrożeń. Wskazał na przykład jak nowe technologie pomogły zareagować na agresję Rosji na Ukrainie.

- Z drugiej strony nowe technologie są źródłem wielu zagrożeń dla wolności czy praw człowieka – zwrócił uwagę Marcin Wiącek, wskazując, że prawo nie nadąża za rozwojem technologii i nie potrafi przewidzieć wielu sytuacji. 

Do nowych technologii RPO nawiązał również, mówiąc o prawdzie. Podkreślił, że bardzo często informacje o pewnych faktach, wartościach czy zjawiskach czerpiemy z internetu - z portali, mediów społecznościowych czy komunikatorów internetowych.

- Te informacje kreują nasze wyobrażenie o świecie – tłumaczył, zwracając uwagę na niebezpieczeństwo opierania się na informacjach sztucznie wypromowanych, z wykorzystaniem nowych technologii.

- Ludzie są bardzo podatni na otoczenie, na to co słyszą i widzą. A w ten sposób media społecznościowe potrafią sztucznie kreować rzeczywistość i wpływać na system wartości – ostrzegał Rzecznik.

Marcin Wiącek zwrócił też uwagę, że są sytuacje, gdy godność człowieka wchodzi w koalicję z prawdą, podając przykład art. 212 Kodeksu karnego, który przewiduje odpowiedzialność karną za zniesławienie drugiej osoby.

-  Można kogoś zniesławić, również mówiąc prawdę o tym człowieku zbyt mocno ingerującą w jego prywatność czy godność – mówił Rzecznik. Przypomniał, że Trybunał Konstytucyjny uznał ten przepis za zgodny z Konstytucją, bo chroni godność człowieka. A czasami wypowiedzenie prawdy o kimś może naruszyć godność człowieka.

- Godność, ochrona człowieka przed krzywdą, powinna być na pierwszym miejscu. – podkreślił RPO.

Festiwal, który odbywa się 5-12 września 2022 r. w Krakowie, został objęty Honorowym Patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich. To wydarzenie łączące światy kultury, nauki i technologii, zainaugurowane zostało w stulecie urodzin Stanisława Lema, wybitnego pisarza, filozofa i futurologa. Tematem przewodnim tegorocznej edycji jest klimat i zrównoważony rozwój.