Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W 2019 r. delegacja Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu i Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) przeprowadziła w Polsce specjalną wizytę poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Mimo, że raport został zatwierdzony przez CPT na początku marca 2020 r., nadal pozostaje on poufny. Może zostać opublikowany tylko, gdy polski rząd złożony odpowiedni wniosek.
• Podobna sytuacja miała miejsce podczas wizyty CPT w 2017 r. Od momentu zatwierdzenia raportu z wizyty do jego publikacji upłynęło 8 miesięcy.
• A bez poznania raportu nie można dyskutować na temat proponowanych przez CPT problemów i rozwiązań. RPO nie może też dokonać analizy swoich priorytetów i wydawanych zaleceń w celu wzmocnienia ochrony osób pozbawionych wolności przed ryzykiem tortur.
• RPO proponuje, by polski rząd przystąpił do tzw. automatycznej procedury publikacji, co spowoduje, że raporty, a następnie odpowiedzi rządu, będą publikowane niezwłocznie po ich przesłaniu, bez potrzeby indywidualnego wniosku. Do tej procedury przystąpiło już 12 państw europejskich, w tym Czechy i Ukraina.

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w tej sprawie do premiera Mateusza Morawieckiego.

9–16 września 2019 r. delegacja CPT przeprowadziła w Polsce wizytację poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Raport z wizytacji, przedstawiający wysiłki polskiego rządu w kierunku ochrony osób zatrzymanych przed ryzykiem tortur oraz ewentualne zalecenia CPT, został zatwierdzony przez Komitet w dniach 2-6 marca 2020 r. Do dziś raport nie został upubliczniony. 

Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (Dz. U. z 1995 r. Nr 46, poz. 238) raporty z wizyt CPT pozostają poufne, do momentu złożenia przez polski rząd, wniosku o ich upublicznienie. Podobnie dzieje się z odpowiedziami rządu.

Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku wizyty CPT, przeprowadzonej w Polsce w 2017 r. Raport z wizytacji został upubliczniony w terminie 8 miesięcy od jego zatwierdzenia przez CPT i przesłania polskim władzom.

Zwłoka w publikacji sprawozdania CPT z wizyty sprawia, że niemożliwa jest w tym czasie publiczna debata w zakresie problemów poruszanych przez CPT i rekomendowanych rozwiązań. Nie sprzyja to procesowi legislacyjnemu i edukacji, uniemożliwia dyskusję ekspercką zainteresowanych środowisk, utrudnia podjęcie szybkich działań naprawczych i prewencyjnych, gdy są one konieczne oraz utrudnia opinii publicznej sprawowanie publicznego nadzoru nad działalnością organów państwa w kwestii prewencji tortur.

Publicznie dostępny raport CPT ma również ogromne znaczenie dla działalności Rzecznika Praw Obywatelskich, który sprawuję w Polsce funkcję krajowego mechanizmu prewencji tortur. Pozwala bowiem Rzecznikowi na określenie priorytetów i form aktywności oraz rewizję wydawanych rekomendacji, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia dialogu z polskimi władzami.

Dlatego 29 maja 2020 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował do premiera wystąpienie generalne, w którym zwrócił się o upublicznienie raportu CPT z wizyty w Polsce, przeprowadzonej 9–16 września 2019 r. oraz przystąpienie polskiego rządu do tzw. automatycznej procedury publikacji raportów i odpowiedzi.

Polega ona na tym, że władze wyrażają zgodę na to, by wszystkie przyszłe raporty i odpowiedzi były publikowane automatycznie po ich zatwierdzeniu (w przypadku raportu) lub otrzymaniu przez CPT (w przypadku odpowiedzi rządu). Nie jest wówczas wymagany odrębny wniosek na każdy raport lub odpowiedź, bo zgoda obejmuje wszystkie przyszłe dokumenty.

Takie rozwiązanie pozwoli skrócić czas zapoznania się raportem lub odpowiedzią przez opinię publiczną i wyeliminuje niedoskonałości tradycyjnej procedury. Jeśli jednak CPT lub polski rząd uznają, że konieczne jest opóźnienie publikacji dokumentu, taka publikacja może zostać odroczona na okres do sześciu miesięcy.

Dotychczas do automatycznej procedury publikacji przystąpiły władze 12 państw: Czech, Ukrainy, Austrii, Albanii, Bułgarii, Danii, Finlandii, Luksemburga, Mołdawii, Monako, Norwegii i Szwecji.

Przystąpienie do automatycznej procedury publikacji rekomendują rządom Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy. Samo CPT podkreśla, że terminowa publikacja sprawozdań z wizyt, może jedynie zwiększyć wpływ jego pracy. Zatem dobrowolne zezwolenie na publikację raportów może być postrzegane jako jeden z najważniejszych sposobów współpracy z Komitetem.

W wystąpieniu do premiera RPO podkreślił, że przystąpienie polskiego rządu do tej procedury miałoby również wymiar prestiżowy, pokazujący zaangażowanie władz w kwestii współpracy z CPT i skutecznych działań w obszarze prewencji tortur, zaś transparentność tego dialogu pomogłaby w budowaniu zaufania do instytucji państwa i jego działań. Miałoby również ogromne znaczenie praktyczne w kwestii prewencji tortur. Proces ten wymaga bowiem holistycznego podejścia, opartego na współpracy pomiędzy władzami państwowymi, Rzecznikiem Praw Obywatelskich i szeroko rozumianym społeczeństwem obywatelskim.

Jak bowiem wskazuje w Preambule Protokół fakultatywny do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur, skuteczne zapobieganie torturom i okrutnemu, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu oraz karaniu, wymaga przede wszystkim edukacji i połączenia szeregu środków o charakterze legislacyjnym, administracyjnym i sądowym. W tym kontekście kluczowe znaczenie odgrywa szybkość, z jaką sprawozdanie CPT zostanie upublicznione, co potwierdzają eksperci i międzynarodowe instytucje, działające w obszarze ochrony praw człowieka.

Odpowiedź MS (aktualizacja z 20 lipca)

W odpowiedzi na pismo z 29 maja 2020 r. wystosowane do Prezesa Rady Ministrów, dotyczące automatycznej procedury publikacji raportów CPT, wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł napisał, że Polskie władze niezmiennie we właściwy i efektywny sposób współpracują z Komitetem, udzielając wszelkiej niezbędnej pomocy w organizacji wizyt w Polsce jego przedstawicieli, jak również przygotowując obszerne sprawozdania odnoszące się do raportów sporządzanych przez CPT. Działania te stanowią pełną realizację zobowiązań RP wynikających z Europejskiej konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Ponadto, odnosząc się do kwestii publikacji raportu CPT z wizyty ad hoc w Polsce w 2019 r., uprzejmie informuję, że zgodnie z utrwaloną praktyką. Minister Sprawiedliwości zwróci się do Komitetu o opublikowanie raportu wraz z odpowiedzią polskich władz. Po dokonaniu publikacji obu wymienionych dokumentów przez CPT, zostaną one zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości - dodał wiceminister.

KMP.571.7.2020