Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Stwierdzenie sądu o sprzeczności interesów oskarżonych bronionych przez tego samego obrońcę można zaskarżyć
• Zażalenie nie przysługuje zaś, jeśli sąd orzeknie, że interesy oskarżonych nie są sprzeczne
• Takie zróżnicowanie nie jest racjonalnie uzasadnione – uznał RPO, który przyłączył się do dwóch postępowań w Trybunale Konstytucyjnym ze skargi konstytucyjnej w takich sprawach
• AKTUALIZACJA: Trybunał orzekł – zgodnie ze stanowiskiem RPO – że brak możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie stwierdzające brak sprzeczności interesów podejrzanych bronionych przez jednego obrońcę narusza Konstytucję

O sprzeczności interesów oskarżonych można mówić, gdy obrona jednego z nich naraża dobro drugiego. Chodzi o sytuację, gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych czy też dowody przez niego powołane godzą w interes drugiego oskarżonego – co rodzi kolizję ich interesów. W takiej sytuacji jeden obrońca nie może bronić obu tych oskarżonych.

Stanowisko RPO dla TK

Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o stwierdzenie niekonstytucyjności art. 85 § 2 w związku z art. 85 § 3 Kodeksu postępowania karnego - w zakresie w jakim nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu okręgowego o tym, że interesy kilku oskarżonych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności. 

Według RPO jest to niezgodne z art. 32 ust. 1 (zasada równości obywateli wobec prawa) w związku z art. 78 Konstytucji (prawo do zaskarżenia decyzji pierwszej instancji).; art. 42 ust. 2 Konstytucji (prawo do wyboru obrońcy); art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji (zasada dwuinstancyjności) oraz art. 45 ust. 1 (prawo do sądu) w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji (prawo do wynagrodzenia szkody).

Jak wskazał skarżący, na postanowienie sądu o stwierdzeniu sprzeczności interesów oskarżonych bronionych przez tego samego obrońcę przysługuje zażalenie. Jest to słusznym rozwiązaniem – inaczej art. 85 § 2 k.p.k. godziłby w konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności postępowania oraz stanowiłby naruszenie fundamentalnej zasady swobody wyboru obrońcy. Tymczasem, gdy sąd orzeknie, że interesy oskarżonych nie pozostają w sprzeczności, stronie nie przysługuje zażalenie – choć może być to dla niej niekorzystne lub nieprawidłowe.

Rzecznik podkreśla, że pozbawienie skarżącego możliwości kontroli sądowej rozstrzygnięcia w zakresie braku sprzeczności interesów może skutkować pozbawieniem go prawa do obrony. W sytuacji bowiem, gdy doszło do konfliktu interesów podejrzanych, bronionych przez tego samego obrońcę, ich obrona jest jedynie pozorna.

Wyrok TK - zgodny ze stanowiskiem RPO

27 kwietnia 2022 r. Trybunał Konstytucyjny podzielił argumenty Rzecznika i uznał, że brak możliwości zaskarżenia decyzji sądu stwierdzającej brak sprzeczności interesów podejrzanych bronionych przez jednego obrońcę - narusza Konstytucję RP.

W wydanym wyroku orzekł, że zaskarżone przepisy (art. 85 § 2 w związku z art. 85 § 3 k.p.k.) w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu, w którym stwierdza się, że interesy kilku podejrzanych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności, są niezgodne Konstytucją RP.

W uzasadnieniu wyroku TK stwierdził, że zarówno rozstrzygnięcie sądu o wystąpieniu sprzeczności interesów jak i stwierdzające jej brak – ingerują w sferę realizacji prawa podejrzanego do obrony.

Ustawodawca, ograniczając możliwość zaskarżenia rozstrzygnięcia w przedmiocie sprzeczności interesów tylko do sytuacji, w której prezes sądu rozstrzygnął o istnieniu takiej kolizji, wprowadził zróżnicowanie, które nie ma wystarczającego konstytucyjnego uzasadnienia.

TK uznał, że brak możliwości zaskarżenia takiego rozstrzygnięcia prezesa sądu może prowadzić do naruszenia konstytucyjnego prawa podejrzanego do obrony, a także – ze względu na konsekwencje prowadzenia obrony w sytuacji kolizyjnej – wpływać na rzetelność procesu karnego.

Ze względu na zakres zaskarżenia i charakter kontroli konstytucyjności TK orzekł tylko o możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia prezesa sądu o sprzeczności interesów podejrzanych reprezentowanych przez tego samego obrońcę. Dostrzegł jednocześnie, że podobny problem konstytucyjny wiąże się z brakiem zaskarżalności orzeczenia sądu stwierdzającego, że interesy kilku oskarżonych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności.

TK wskazał, że ustawodawca powinien przedsięwziąć działania zmierzające do spójnego i zgodnego ze standardem konstytucyjnym uregulowania środków zaskarżenia w odniesieniu do wszystkich rozstrzygnięć w przedmiocie kolizji interesów – zarówno podejrzanych, jak i oskarżonych.  

II.5150.3.2020, II.5150.4.2020