Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wartości, których ochrona leży u podstaw nowych regulacji są oczywiste, jako dotyczące ochrony bezpieczeństwa państwa i bezpieczeństwa publicznego
• Brzmienie tych przepisów budzi jednak wątpliwości, zwłaszcza w świetle zasady określoności prawa karnego
• A braki uzasadnienia projektu utrudniają jego ocenę z punktu widzenia zasady proporcjonalności

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przesłał opinię w tej sprawie przewodniczącym senackich komisji - Ustawodawczej oraz Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. 

20 lipca 2023 r. komisje przyjęły projekt wraz z poprawkami zaproponowanymi przez Biuro Legislacyjne Senatu.

7 lipca 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 1038). Wprowadza ona do Kodeksu karnego nowe brzmienie art. 130 k.k. przewidującego odpowiedzialność za przestępstwo szpiegostwa, a także zmiany rt. 131 k.k. oraz wprowadza nowy art. 112a k.k., statuujący wyjątek od warunku podwójnej karalności szpiegostwa. 

Nowelizacja zaostrza także kary za szpiegostwo. Za udział w działalności obcego wywiadu ma grozić od 5 do 30 lat pozbawienia wolności (dziś - od roku do 10 lat). Za udzielanie wiadomości będzie grozić 8 lat  albo nawet dożywocie (obecnie od 3 lat). 

RPO podziela ocenę Biura Analiz Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2023 r., że ustawa nie została właściwie uzasadniona. Nowe przepisy posługują się pojęciami nieostrymi znaczeniowo oraz ocennymi. 

Niewskazanie celu regulacji z art. 112a k.k. oraz niedookreśloność celów odnoszących się do  zmian art. 130 k.k. i art. 131 k.k. właściwie wyklucza możliwość przeprowadzenia testu proporcjonalności wymaganego przez art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Podzielić należy oceny  Biura Analiz SN, że ustawodawca nie wykazał racjonalnej potrzeby ukształtowania nowych typów czynów zabronionych jako zbrodni, jak również potrzeby wprowadzenia sankcji karnych w postaci zagrożenia karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karą dożywotniego pozbawienia wolności, czy też sankcji karnej w postaci kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Nie podano uzasadnienia dla art. 112a k.k., który wprowadza całkowicie nowe rozwiązanie. Jego konsekwencją jest wyłączenie warunku podwójnej karalności z art. 111 k.k., a zatem zastosowanie ustawy polskiej do obywatela polskiego oraz cudzoziemca - niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu czynu zabronionego.

Konsekwencją wprowadzenia art. 112a k.k. jest rozszerzenie zakresu stosowania polskiej ustawy karnej do wskazanych w nich przestępstw popełnionych przez obywateli polskich i cudzoziemców zagranicą. Art. 112a k.k. winien zatem spełniać przesłanki wynikające z zasady nullum crimen sine lege wywodzone z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Powszechną w prawie międzynarodowym oraz uznawaną za podstawową zasadą stosowania ustawy karnej jest zasada terytorialności. Z suwerenności jako immanentnej cechy państwowości wynika prawo do stanowienia i do stosowania prawa na terytorium objętym władzą tego państwa. Jednakże granicami stosowania tej zasady nie są tylko granice terytorialne rozciągnięte na zdarzenia następujące pod i nad ziemią, ale także, zgodnie z art. 5 k.k., ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. Zgodnie zaś z art. 115 § 15 k.k. w rozumieniu Kodeksu karnego za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym.

Aspekt gwarancyjny wynikający z zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez to państwo prawa (art. 2 Konstytucji RP), doznaje uszczerbku także z uwagi na nieostrość znaczeniową użytego w art. 112a k.k. zwrotu dookreślającego dalszą konsekwencję popełnienia przestępstwa jako „skutek naruszający interes państwa w zakresie ochrony niepodległości, integralności terytorialnej, bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, obronności, polityki zagranicznej, pozycji międzynarodowej lub potencjału naukowego lub gospodarczego". Zwrot ten sam w sobie rodzi bowiem daleko posunięte wątpliwości interpretacyjne, które wobec całkowitego braku uzasadnienia projektu w tym względzie, nie dają się usunąć za pomocą zwykłych środków interpretacyjnych.

Art. 112a k.k. normuje przypadki, w których nie znajduje zastosowania zasada terytorialności. Art. 112a k.k. znajdzie zatem zastosowanie tylko wówczas, gdy sprawca ani nie działał, ani nie zaniechał działania na terytorium RP, ani, gdy skutek przestępstwa nie nastąpił, ani według zamiaru sprawcy nie miał nastąpić na tym terytorium. Zauważyć należy, że warunek sformułowany w art. 112a k.k., zgodnie z brzmieniem tego przepisu, nie musi być objęty umyślnością po stronie sprawcy. Tak jak w przypadku art. 112 k.k., art. 112a k.k. znajdzie zastosowanie zarówno do przestępstw umyślnych, jak i nieumyślnych. Brak w nim bowiem przesłanki zamiaru wskazanej w art. 6 § 2 k.k.

Na mocy art. 6 § 2 k.k. ustawodawca dopuścił możliwość zastosowania polskiej ustawy karnej bez ograniczenia wynikającego z warunku podwójnej karalności do zachowania uznawanego za legalne w miejscu jego popełnienia, które to miejsce leży poza granicami wyznaczonymi przez art. 5 k.k., jeśli tylko zostaje ono dokonane z zamiarem wywołania negatywnie wartościowanego następstwa stanowiącego znamię skutku któregokolwiek z opisanych w polskim ustawodawstwie przestępstw. 

Mając to na uwadze, wskazać należy, że niedookreśloność drugiej przesłanki z art. 112a k.k., przy braku warunku objęcia dalszej konsekwencji popełnienia przestępstwa w postaci „skutku naruszającego interes państwa w zakresie ochrony niepodległości, integralności terytorialnej, bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, obronności, polityki zagranicznej, pozycji międzynarodowej lub potencjału naukowego lub gospodarczego" umyślnością po stronie sprawcy, budzi wątpliwości w zakresie zgodności tej przesłanki z zasadą nullum crimen sine lege wywodzoną z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

II.510.565.2023