Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zgodnie z Konstytucją (art. 33): 

1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
2.  Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

W świetle raportu KANTAR Polska dla Rzecznika Praw Obywatelskich istnienie nierówności szans kobiet i mężczyzn to, zdaniem ponad połowy Polaków (58%), ważny problem społeczny.

Dlatego w Międzynarodowy Dzień Kobiet Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina postulaty, jakie w sprawie praw kobiet zgłasza od lat:

1. Wypracować i wdrożyć systemowe rozwiązania likwidujące lukę płacową

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego od wielu lat średnia różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn w Polsce utrzymuje się na poziomie 19-20 procent. Oznacza to, że kobieta zatrudniona na tym samym stanowisku, o tych samych kwalifikacjach i podobnym doświadczeniu co mężczyzna zarabia od niego o 20% mniej.

Różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn (tzw. luka płacowa) jest konsekwencją istniejących nierówności, z którymi kobiety spotykają się w trakcie całego swojego życia zawodowego. Jest to problem szczególnie istotny także z uwagi na późniejsze konsekwencje w postaci różnicy w wysokości emerytur kobiet i mężczyzn. Ponadto efektywne zwalczanie luki płacowej ma istotne znaczenie również z punktu widzenia polityki prorodzinnej państwa. Wdrożenie zasady równej płacy za tę samą pracę lub pracę tej samej wartości jest bowiem niezbędne, by rodzice mogli podejmować świadome decyzje dotyczące opieki nad dziećmi, niepodyktowane wyłącznie ich sytuacją finansową.

Realizacji tego celu może służyć wprowadzenie prawnego obowiązku transparentności wynagrodzeń, o którym mowa w zaleceniach Komisji Europejskiej z dnia 7 marca 2014 r., a także nałożenie na pracodawców obowiązku analizowania wynagrodzeń i publikowania odpowiednich sprawozdań, a w przypadku stwierdzenia luki płacowej – podjęcia odpowiednich działań naprawczych. 4 marca 2020 Zespół ekspertów pod przewodnictwem Kongresu Kobiet przedstawił propozycji ustawy ograniczającej różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn w Polsce. 

2. Wdrożyć  dyrektywę UE dotyczącą równowagi w życiu zawodowym i prywatnym (Work-life Balance Directive)

Dzięki przyjętym rozwiązaniom mężczyźni w większym zakresie korzystać mają z z urlopów rodzicielskich, co z kolei przyczyni się do szerszego uczestnictwa kobiet w rynku pracy.

Dyrektywa zmienia między innymi minimalny standard dotyczący urlopu rodzicielskiego. Utrzymane zostało dotychczasowe indywidualne prawo do 4 miesięcy urlopu, z czego 2 miesiące nie podlegają przeniesieniu na drugiego rodzica. Dyrektywa wprowadziła indywidualne prawo do 5-dniowego urlopu opiekuńczego, wcześniej nie gwarantowane na szczeblu UE. Odnosi się też do stosowania elastycznych form zatrudnienia dla opiekunów dzieci i innych osób zależnych. W celu zapewnienia korzystnych warunków do łączenia pracy zawodowej i życia rodzinnego państwa są ponadto zachęcane do zwiększenia dostępności usług opiekuńczych z wykorzystaniem środków UE, efektywnej ochrony rodziców i opiekunów osób zależnych przed dyskryminacją w zatrudnieniu i wyeliminowania czynników zniechęcających do podejmowania pracy przez drugiego z rodziców.

Należy się teraz skupić na wdrożeniu odpowiednich rozwiązań określonych w dyrektywie.

3. Wprowadzić zasadę "suwaka" na listach wyborczych

Mimo, że w 2018 roku obchodziliśmy 100-lecie praw wyborczych kobiet bierne prawo wyborcze wciąż nie jest przez nie często wykorzystywane. Aktualnie w Sejmie zasiada 28 % posłanek i jest to kolejna kadencja podtrzymująca tę proporcję (mniej niż co najmniej 1/3 składu izby). Kobiety nie są właściwie reprezentowane tam, gdzie podejmuje się najważniejsze dla obywateli decyzje. Wciąż obowiązuje w naszym społeczeństwie wysokie przekonanie, według którego kobiety nie powinny angażować się w politykę, ponieważ to nie jest ich rola. Tymczasem ograniczenie roli kobiet w życiu publicznym sprawia, iż państwo może nie dostrzegać wielu ważnych problemów.

By zmienić tę sytuację, niezbędna jest odpowiednia edukacja i kampanie społecznościowe, ale także zmiany prawne gwarantujące rzeczywistą równość płci w procesie wyborczym. RPO rekomenduje w szczególności przyjęcie rozwiązania, aby na początkowych miejscach list wyborczych na przemian umieszczać kobiety i mężczyzn. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w raporcie z 2018 roku "Kobiety w wyborach a mechanizmy antydyskryminacyjne – stan aktualny i prognozy na przyszłość" autorstwa Agnieszki Kwiatkowskiej.

4. Wdrożyć natychmiastowy nakaz izolacji sprawcy przemocy od ofiary

Jak wynika ze statystyk Policji za rok 2019 74% wszystkich ofiar przemocy w rodzinie stanowiły kobiety, co jasno wskazuje, że to kobiety częściej doświadczają przemocy ze strony bliskich osób.

Aby znacząco poprawić bezpieczeństwo ofiar przemocy domowej od 5 lat RPO postuluje, by policjanci  podczas interwencji mogli nakazywać sprawcy natychmiastowe opuszczenie mieszkania. Pozwoliłoby to na przerwanie przemocy i zapewnienie ofierze realnej pomocy, gdy jej życie i zdrowie jest w szczególnym niebezpieczeństwie. Byłby to również sygnał całkowitego braku przyzwolenia na przemoc w bliskich związkach. 

5. Poprawić ochronę praw reprodukcyjnych kobiet

Prawa reprodukcyjne kobiet i dziewcząt nie są w pełni respektowane. Kobiety skazuje się często na znoszenie niewyobrażalnego bólu, jakim może być ból porodowy, ograniczając ich prawo do znieczulenia. Ze skarg zgłaszanych do RPO wynika, że świadczenia medyczne wynikające z obecnie obowiązującej ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, nie są w pełni dostępne - pozostają zależne np. od miejsca zamieszkania. Obowiązujące aktualnie środki ochrony pozostają nieskuteczne, kobiety nie mają zapewnionej możliwości realnego egzekwowania swoich praw. RPO wystąpił w tej sprawie do ministra zdrowia Łukasza Szumowskiego.

6. Wprowadzić edukację antydyskryminacyjną w szkołach 

Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn. Stereotypowe przekonania dotyczące płci szkodzą wszystkim, uderzając w ich godność, a także niejednokrotnie pozbawiając ich możliwości realizacji swoich pasji czy aspiracji życiowych. 

Rzecznik Praw Obywatelskich od 2012 r. zwraca uwagę, że edukacja antydyskryminacyjna powinna być realizowana od najmłodszych lat. Szkoła jest jednym z pierwszych środowisk, w których młodzi ludzie kształtują swoje poczucie wrażliwości społecznej. RPO podkreśla również, że wprowadzenie do programów nauczania treści dotyczących równości kobiet i mężczyzn, niestereotypowych ról społeczno-kulturowych, rozwiązywania konfliktów bez uciekania się do przemocy, w tym przemocy wobec kobiet, jest obowiązkiem państwa wynikającym z art. 14  Konwencji Stambulskiej.

7. Zwiększyć ochronę przed molestowaniem seksualnym

Molestowanie seksualne to jedna z najbardziej  drastycznych form dyskryminacji, która w nieproporcjonalnie większym stopniu dotyka kobiety. Zjawisko to może występować w różnych relacjach i obszarach życia społecznego. Niezależnie od tego, czy ma to miejsce w pracy, na służbie czy na uniwersytecie, państwo ma obowiązek skutecznie zwalczać wszelkie przejawy molestowania i przemocy seksualnej. Skalę tego typu zdarzeń pokazują raporty: „Doświadczenie molestowania wśród studentek i studentów. Analiza i zalecenia”,  „Przeciwdziałanie mobbingowi i dyskryminacji w służbach mundurowych. Zalecenia RPO” oraz raport Komitetu Dialogu Społecznego Krajowej Izby Gospodarczej „Branża hostess w Polsce. Omówienie głównych problemów i kontrowersji”.