Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatela skazano za przywłaszczenie 13 tys. zł od innej osoby
• Tymczasem była to zaliczka na kupno przez tę osobę trzech ciągników siodłowych -  forma uiszczenia części wynagrodzenia określonego ustną umową sprzedaży
• Istotą przywłaszczenia jest rozporządzanie "cudzą rzeczą ruchomą" jak własną. Tymczasem oskarżony nie mógł sprzeniewierzyć powierzonych mu pieniędzy, bo nie były one dla niego rzeczami "cudzymi"
• Wobec braku znamion przestępstwa zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk składa kasację na korzyść skazanego  

Stan faktyczny 

Sąd Rejonowy uznał oskarżonego za winnego tego, że w 2016 r. przywłaszczył sobie powierzoną mu kwotę 13 tys. zł jako zaliczkę na zakup ciągników siodłowych. Na podstawie art. 284 § 2 Kodeksu karnego skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata.

Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się.

Zarzut kasacji RPO

ZRPO zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego do Sądu Najwyższego na korzyść oskarżonego. Orzeczeniu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego materialnego - art. 284 § 2 k.k. Polegało to na uznaniu oskarżonego za winnego, mimo że jego zachowanie nie wyczerpywało znamion tego przestępstwa.

Wniósł o uchylenie wyroku i uniewinnienie oskarżonego.

Argumentacja RPO

Przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. to przywłaszczenie przez sprawcę powierzonej mu rzeczy ruchomej. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego polega to na przekazaniu władztwa cudzej rzeczy z zastrzeżeniem jej zwrotu, a zatem osoba, która ją otrzymuje, nie ma prawa nią rozporządzać jak swoją własnością. 

Jak SN już wcześniej orzekał, nie stanowi jednak przedmiotu sprzeniewierzenia rzecz ruchoma, która została powierzona sprawcy, gdy treść umowy stanowiącej podstawę przekazania rzeczy lub okoliczności sprawy wskazują na przeniesienie własności tej rzeczy na sprawcę. 

A z niekwestionowanych ustaleń faktycznych wynika m.in., że pokrzywdzony powierzył oskarżonemu 13 tys. zł tytułem zaliczki na poczet zakupu trzech ciągników siodłowych. Kwota ta nie była powierzona oskarżonemu z obowiązkiem zwrotu. Doszło do przeniesienia własności tych pieniędzy na oskarżonego. Zaliczka stanowiła bowiem formę uiszczenia części wynagrodzenia, określonego zawartą pomiędzy tymi osobami umową ustną sprzedaży trzech ciągników siodłowych.

W świetle art. 155 § 1 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Z kolei, w myśl art. 155 § 2 zd. 1 k.c., jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy.

Tym samym oskarżony nie mógł dopuścić się sprzeniewierzenia powierzonych mu pieniędzy, albowiem nie były one dla niego rzeczami "cudzymi".

Jak trafnie stwierdzono w doktrynie, istotą przywłaszczenia jest rozporządzenie "cudzą rzeczą ruchomą" jak swoją własnością, z wykluczeniem osoby uprawnionej. Niezbędnym warunkiem jest wykazanie, że dana rzecz znajdowała się we władztwie sprawcy, który zarazem nie ma do niej żadnego prawa. Na gruncie art. 284 § 1 i 2 k.k. nie jest możliwe przywłaszczenie rzeczy ruchomej stanowiącej własność sprawcy.

Opisane rażące naruszenie prawa materialnego miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, jego skutkiem było błędne przypisanie oskarżonemu występku z art. 284 § 2 k.k. 

Z akt sprawy nie wynika zaś, by pokrzywdzony dochodził zwrotu zaliczki na drodze postępowania cywilnego. Prawo karne należy brać pod uwagę jedynie jako ultima ratio ingerencji państwowej, kiedy nie skutkują inne środki, np. z prawa cywilnego, prawa administracyjnego czy prawa pracy - podkreśla ZRPO Stanisław Trociuk. 

II.510.356.2018