Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W odstępie kilkunastu lat ten sam sąd wydał dwa prawomocne postanowienia o nabyciu spadku po tej samej osobie, odmiennie regulujące kwestię dziedziczenia 
• Postanowienie z 1995 r. stwierdza nabycie spadku w całości przez żonę spadkodawcy na podstawie testamentu
• W 2011 r. sąd uznał zaś, że z mocy ustawy spadek nabyli: syn, córka i żona zmarłego

Rzecznik Praw Obywatelskich składa skargę nadzwyczajną w tej sprawie. Wnosi o uchylenie postanowienia z 2011 r.  Narusza ono bowiem wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady:  zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę bezpieczeństwa prawnego oraz prawo do sądu i do dziedziczenia.

Historia sprawy 

W 1995 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po zmarłym w 1994 r. na podstawie testamentu nabyła w całości jego żona. Postanowienie to uprawomocniło się na poziomie I instancji, bo nie złożono apelacji.

W 2011 r. ten sam sąd stwierdził, że spadek po tym zmarłym na podstawie ustawy nabyli: żona, córka i syn - po 1/3 części każde. Także i to postanowienie uprawomocniło się.

Według twierdzeń wnioskodawcy zmarły nie pozostawił testamentu, a w skład spadku po nim nie wchodzi gospodarstwo rolne, a jedynie udział w nieruchomości miejskiej.

Sąd uznał za konieczne uzupełnienie postępowania dowodowego. Zarządził wezwanie spadkobierców niektórych ze spadkodawców wskazanych we wniosku poprzez ogłoszenie o toczącym się postępowaniu ws. stwierdzenia nabycia spadku po kilkorga innych osobach. Po tym sąd wydał postanowienie zgodne z wnioskiem.

Zarzuty skargi RPO 

RPO Marcin Wiącek na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 u.s.n. postanowieniu z 2011 r.  zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 669 w związku z art. 677 § 1 kodeksu postępowania cywilnego w następstwie pominięcia dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 in fine w zw. z z art. 13 § 2 k.p.c. i wydanie rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym, mimo że sprawa w tym przedmiocie została już wcześniej prawomocnie rozpoznana w 1995 r. 

Ponadto zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i zasady bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji, konstytucyjnego prawa do dziedziczenia chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, a także konstytucyjnego prawa do sądu gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji, ze względu na wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie, które odmiennie rozstrzyga kwestię dziedziczenia. Oznacza to, że zainteresowani nie uzyskali więżącego stanowiska sądu i obecnie znajdują się w stanie niepewności prawnej. Nie mogą bowiem legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych, co w istocie skutkuje zagrożeniem ich praw majątkowych nabytych w wyniku dziedziczenia.

Uwzględnienie skargi jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, ponieważ zaskarżone postanowienie narusza wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady: zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę bezpieczeństwa prawnego oraz wyżej wskazane konstytucyjne prawa o istotnym znaczeniu, a to prawo do sądu i prawo do dziedziczenia.

Argumenty skargi RPO 

Zastosowanie art. 669 k.p.c. w związku z art. 677 § 1 k.p.c. stanowi rażące naruszenie prawa procesowego z tego względu, że sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym została wcześniej rozpoznana. Doszło zatem do naruszenia powagi rzeczy osądzonej. 

Sąd powinien był zastosować art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i odrzucić złożony wniosek. Ujawnione uchybienia proceduralne - pominięcie art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 3 k.p.c. i zastosowanie art. 669 k.p.c. w zw. z art. 677 § 1 k.p.c. - mają charakter rażący i bezsporny, możliwy do stwierdzenia nawet bez dokonywania pogłębionej analizy sprawy. 

Oznacza to, że zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego z 2011 r. w sposób rażący narusza prawo poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. Doszło więc do wystąpienia jednej z trzech podstaw uzasadniających wniesienie skargi nadzwyczajnej.

Zaskarżone postanowienie jest nie tylko niezgodne treściowo z pierwotnym postanowieniem w tej samej sprawie. Pozostaje także niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Jak wynika z akt sprawy, zmarły pozostawił testament, powołując jako spadkobiercę żonę. Nie zaistniały zatem przesłanki do dziedziczenia spadku na podstawie ustawy.

W świetle tych argumentów skarga nadzwyczajna jest konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Istnienie dwóch postanowień stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie stanowi przejaw rażącej wadliwości prawnej,

Według Rzecznika drugie prawomocne postanowienie wydane w tej samej sprawie cywilnej, a do tego również niezgodne treściowo z pierwotnym prawomocnym postanowieniem, stanowi zaprzeczenie idei prawomocności rozstrzygnięcia sądu powszechnego - powagi rzeczy osądzonej. 

RPO dostrzega w tej sprawie naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji . Art. 2 Konstytucji statuuje zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, na którą składa się szereg wartości. Jedną z nich jest zapewnienie zaufania uczestników obrotu prawnego do stanu prawnego ukształtowanego prawomocnym rozstrzygnięciem sądowym. 

Rzecznik dostrzega również naruszenie prawa do sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny oraz niezawisły sąd. Prawo to obejmuje prawo do uruchomienia procedury przed właściwym, niezależnym, bezstronnym oraz niezawisłym sądem, prawo do właściwej procedury przed sądem i prawo do więżącego rozstrzygnięcia sprawy . Nie sposób przyjąć, że uczestnicy obu postępowań uzyskali wiążące rozstrzygnięcie w sprawie spadkowej.

Wskutek uprawomocnienia się zaskarżonego postanowienia doszło ponadto do naruszenia konstytucyjnego prawa dziedziczenia. Zgodnie z art. 64 ust 1 i 2 Konstytucji każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, a prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

Funkcjonowanie w obrocie prawnym dwóch prawomocnych postanowień ewidentnie godzi zatem w zasady i prawa chronione na gruncie Konstytucji i jako taki powinien zostać zlikwidowany, a to nastąpić może wyłącznie w wyniku uwzględnienia przez SN skargi nadzwyczajnej i uchylenia zaskarżonego postanowienia.

IV.7000.4.2023