Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W czerwcu 2022 r.  opublikowano zaktualizowaną wersję Protokołu Stambulskiego, podręcznika skutecznego badania i dokumentowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do Ministra Sprawiedliwości o przetłumaczenie tego dokumentu ONZ na język polski i jak najszersze upowszechnienie go dla celów edukacyjnych i szkoleniowych
• AKTUALIZACJA 18.09.2024: MS zleciło przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego. Przekazało ten dokument RPO celem wykorzystania w bieżącej działalności (w załączniku na dole strony).

Jednym z najskuteczniejszych narzędzi prewencji tortur jest Protokół Stambulski, czyli podręcznik skutecznego badania i dokumentowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Jest to dokument Organizacji Narodów Zjednoczonych, opracowany w 1999 r. przez grupę ekspertów w celu pomocy państwom w identyfikacji i dokumentowaniu przypadków tortur na potrzeby sądów i organów śledczych.

Protokół stanowi uznany dokument na arenie międzynarodowej. Podkomitet ds. Prewencji Tortur ONZ (SPT) podkreśla, że jest to niezbędne narzędzie wykrywania, dokumentowania, zgłaszania i powstrzymywania tortur i złego traktowania. Jego stosowanie rekomendują również Komitet Przeciwko Torturom (CAT) Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) i Specjalny Sprawozdawca ds. Tortur.

29 czerwca 2022 r. w Genewie opublikowano zaktualizowaną wersję Protokołu, po konsultacjach z ponad 180 ekspertami z całego świata, z zakresu między innymi medycyny, psychologii i prawa. Zakres konsultacji pozwolił na uwzględnienie aktualnej wiedzy i doświadczeń praktyków w jego stosowaniu na przestrzeni 20 lat. Nowa wersja dokumentu ma również zapobiegać celowemu niewłaściwemu wykorzystywaniu standardów Protokołu przez państwa.

Wydanie Protokołu z 2022 r. zawiera nowe wytyczne, dotyczące sposobów poprawy bezstronności i przejrzystości wśród organów monitorujących, promuje udział społeczeństwa obywatelskiego w dochodzeniach oraz wyjaśnia prawne i etyczne obowiązki lekarzy i prawników pracujących ze szczególnie bezbronnymi grupami społecznymi.

Oprócz aktualizacji sześciu pierwotnych rozdziałów wydanie z 2022 r. zawiera dwa nowe, które zawierają wytyczne dotyczące roli pracowników systemu opieki zdrowotnej w różnych kontekstach, w których może być konieczna dokumentacja (rozdział VII), oraz wytyczne dotyczące warunków niezbędnych do skutecznego wdrożenia Protokołu Stambulskiego przez Państwa (rozdział VIII). Istotną nową kwestią jest także sposób postępowania i identyfikowania tortur w przypadku osób należących do społeczności LGBT+.

Najważniejsze aktualizacje i dodatkowe wytyczne zawarte w Protokole Stambulskim wydanym w 2022 r. obejmują:

• wyjaśnienia dotyczące definicji i zakresu tortur i złego traktowania w oparciu o 20 lat praktyki i orzecznictwa oraz aktualizację odpowiednich mechanizmów zapobiegania torturom, odpowiedzialności i zadośćuczynienia (Rozdział I);
• aktualizacje dotyczące odpowiednich obowiązków etycznych pracowników prawnych i pracowników służby zdrowia, w tym wytyczne dotyczące kolizji obowiązków (Rozdział II);
• najlepsze praktyki w zakresie dochodzeń w sprawie tortur i złego traktowania, w tym nowe wytyczne dla sędziów, prokuratorów i innych podmiotów (Rozdział III);
• zaktualizowane praktyki dotyczące oceny klinicznej dowodów fizycznych i psychologicznych oraz nowe wytyczne dotyczących oceny dzieci oraz lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBT+) (Rozdziały IV, V, VI);
• jasne i spójne wytyczne dotyczące interpretacji fizycznych i psychologicznych dowodów stosowania tortur i złego traktowania oraz obowiązku przedstawienia wniosku na temat możliwości stosowania tortur (Rozdziały IV, V, VI);
• uznanie ograniczeń Protokołu Stambulskiego i zapobieganie nadużyciom, np. gdy państwa uniewinniają sprawców z powodu braku fizycznych lub psychicznych śladów stosowania tortur lub gdy arbitralnie wykluczają niezależnych, pozarządowych ekspertów klinicznych ze składania zeznań w postępowaniu sądowym (Rozdział IV);
• stosowanie dodatkowych wytycznych dla klinicystów w zakresie dokumentowania tortur i złego traktowania w kontekstach pozaprawnych (Rozdział VII);
• wymagania wobec państw dotyczące podjęcia kompleksowych i trwałych działań w celu wdrożenia Protokołu stambulskiego i jego zasad we współpracy z podmiotami międzynarodowymi i członkami społeczeństwa obywatelskiego (Rozdział VIII).

Stopień, w jakim państwo wdraża wytyczne Protokołu stambulskiego, świadczy o jego woli, determinacji i zaangażowaniu w walce z torturami i bezkarnością. 

Dlatego RPO Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu, a następnie upowszechnienie jej wśród opinii publicznej, sędziów, prokuratorów i personelu miejsc detencji oraz udostępnienie odpowiednim resortom i samorządom zawodowym dla celów edukacyjnych i szkoleniowych.

Odpowiedź Marii Ejchart, podsekretarz stanu w MS

W odpowiedzi na pismo zawierające prośbę o przetłumaczenia na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego, a następnie upowszechnienie jej wśród opinii publicznej, sędziów, prokuratorów i personelu miejsc detencji oraz udostępnienie odpowiednim resortom i samorządom zawodowym dla celów edukacyjnych i szkoleniowych, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego.

Niniejszym pozwalam sobie przekazać p. Rzecznikowi polską wersję tego dokumentu, celem wykorzystania w bieżącej działalności.

Jednocześnie wskazuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości podejmie działania mające na celu rozpowszechnienie nowej wersji Protokołu Stambulskiego.

KMP.571.6.2024