Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił uwagi do projektu rozporządzenia Ministra Cyfryzacji w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia udogodnień i usług dla osób z niepełnosprawnościami przez dostawców publicznie dostępnych usług komunikacji elektronicznej (WPL MC 13)
• Marcin Wiącek podkreśla, że niezbędne jest wypracowanie narzędzi, które uwzględnią potrzeby każdej z grup osób z niepełnosprawnościami
• To wymaga zaś ścisłych konsultacji z tymi osobami oraz ich organizacjami, tak aby przyjęte rozwiązania uwzględniały potrzeby wszystkich zainteresowanych 

RPO zgłosił uwagi do projektu z perspektywy niezależnego organu monitorującego wdrażanie Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. W związku z krótkim terminem zakreślonym na ich przesłanie, uwagi nie są rozbudowane.

Zapewnienie dostępności stanowi dla osób z niepełnosprawnościami warunek wstępny samodzielnego życia i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym na równych zasadach. Problem dostępności (art. 9 Konwencji) obejmuje takie elementy, jak środowisko fizyczne, transport, informację, komunikację oraz usługi. W centrum uwagi nie znajduje się osobowość prawna, czy też status właścicieli budynków, infrastruktury transportowej, pojazdów, informacji i komunikacji oraz usług jako instytucji publicznych lub prywatnych. Przedstawione rozwiązania wydają się zmierzać we właściwym kierunku, niemniej wymagają analizy przedstawionych poniżej kwestii.

Uwzględnienie potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami

W projekcie uwzględniono potrzeby osób z niepełnosprawnością ruchu, osób niewidomych oraz osób Głuchych posługujących się polskim językiem migowym. W świetle Konwencji komunikacja obejmuje języki, wyświetlanie tekstu, alfabet Braille'a, komunikację przez dotyk, dużą czcionkę, dostępne multimedia jak i sposoby, środki i formy komunikowania się na piśmie, przy pomocy słuchu, języka uproszczonego, lektora oraz formy wspomagające (augmentatywne) i alternatywne, w tym dostępną technologię informacyjno-komunikacyjną. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychospołeczną, a także osoby głuchoniewidome napotykają przeszkody w uzyskaniu dostępu do informacji i środków komunikacji ze względu na brak łatwych do odczytania formatów tego rodzaju informacji, a także alternatywnych i wspomagających metod komunikacji . Podobne trudności mogą mieć również osoby w spektrum autyzmu.

Planowanie działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami wymaga przyjęcia perspektywy większości, ale także grup szczególnie narażonych na dyskryminację, w tym osób wymagających bardziej intensywnego wsparcia. Niezbędne jest wypracowanie takich narzędzi, które uwzględnią potrzeby każdej z grup osób z niepełnosprawnościami. Przygotowanie rozwiązań odpowiadających na potrzeby osób z różnymi niepełnosprawnościami wymaga ścisłych konsultacji z tymi osobami oraz organizacjami społecznymi, tak aby przyjęte rozwiązania uwzględniały potrzeby wszystkich zainteresowanych. 

W opinii Rzecznika opartej na Konwencji udział osób z niepełnosprawnościami w procesie tworzenia nowych regulacji powinien rozpoczynać się na wczesnych etapach prac, być obecny podczas całego procesu, a także stanowić wkład w końcowy produkt we wszystkich procesach decyzyjnych.

Jednym z obowiązków Konwencji jest dostarczanie osobom z niepełnosprawnościami informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa, w dostępnych dla nich formach i technologiach, odpowiednio do różnych rodzajów niepełnosprawności, na czas i bez dodatkowych kosztów. Również instytucje prywatne, które świadczą usługi dla ogółu społeczeństwa, w tym przez Internet, powinny być nakłaniane do dostarczania informacji i usług w formie dostępnej i użytecznej dla osób z niepełnosprawnościami. Przekazywane informacje oraz komunikacja powinny mieć formę łatwą do czytania i zrozumienia. Ponadto zaleca się także wykorzystanie alternatywnych i wspomagających metod komunikacji w przypadku osób z niepełnosprawnościami, które korzystają z tego rodzaju rozwiązań. Ich wdrożenie będzie wymagało również podnoszenia wiedzy osób odpowiedzialnych za realizację usług co do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Zapewnienie dostępności osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności wymaga zatem dalszej analizy. Istotne będą postulaty samych tych osób oraz organizacji je zrzeszających. Słuszne wydaje się uwzględnienie możliwości przekazania na żądanie osoby z niepełnosprawnością podstawowych informacji, zwięzłego podsumowania warunków umowy oraz pozostałych informacji wymaganych w umowie o świadczenie publicznie dostępnych usług komunikacji elektronicznej w tekście łatwym do czytania i zrozumienia (tzw. ETR) oraz języku prostym. Warto również rozważyć wskazanie na możliwość korzystania z komunikacji alternatywnej.

Zapewnienie urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących 

Projekt ma się odnosić do zapewnienia stanowiska obsługi, które jest wyposażone w urządzenia umożliwiające komunikację z osobami z niepełnosprawnością narządu wzroku (niewidomą albo słabowidzącą) albo słuchu (głuchą albo słabosłyszącą). Sytuacja osób słabosłyszących korzystających z aparatów, implantów czy innych urządzeń wzmacniających dźwięk różni się od sytuacji osób Głuchych posługujących się polskim językiem migowym. Osoby słabosłyszące wymagają jedynie wzmocnienia dźwięku (mowy), tak aby móc usłyszeć przekaz. 

Z kolei w komunikacji z Głuchymi rozróżnia się polski język migowy (PJM) i system językowo-migowy (SJM). Polski język migowy (PJM) to naturalny język głuchych, który ma własną gramatykę wizualno-przestrzenną, odrębną od języka polskiego. Natomiast SJM, inaczej: język migany, to sztuczny system porozumiewania się, będący połączeniem polskiego języka migowego i języka polskiego.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o zapewnianiu dostępności, minimalne wymagania dotyczące dostępności informacyjno-komunikacyjnej obejmują zarówno wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe lub aplikacje (stosowany znak dwóch dłoni na niebieskim tle), ale również instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, w szczególności pętli indukcyjnych, systemów FM lub urządzeń opartych o inne technologie, których celem jest wspomaganie słyszenia(stosowane oznaczenie ucha na niebieskim tle). 

Wskazane rozwiązania odpowiadają na potrzeby różnych grup i nie powinny być stosowane zamiennie. Jednak w § 2 ust. 1 projektowanego rozporządzenia uwzględniono jedynie możliwość połączenia się z tłumaczem języka migowego online w czasie rzeczywistym z poziomu strony internetowej. Jednocześnie w § 1 ust. 3 projektowanego rozporządzenia wskazano, że dostawca zapewnia dostępność jednostki obsługującej użytkowników końcowych na zasadach określonych w art. 6 pkt 1 oraz art. 7 ustawy o zapewnieniu dostępności. Powyższa regulacja również nie odnosi się do zapewnienia dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Zatem regulacja zawarta w § 2 ust. 1 projektowanego rozporządzenia wymaga uzupełnienia o inne urządzenia umożliwiające wzmacnianie dźwięku. Prawdopodobnie omyłkowo wzory zamieszczone w załącznikach nr 3 i 4 zostały błędnie zamienione.

Konieczność przedłożenia orzeczenia w celu uzyskania wsparcia 

Możliwość otrzymania niezbędnego wsparcia powinna być dostępna niezależnie od posiadania orzeczenia o niepełnosprawności. Wiele osób z niepełnosprawnościami nie legitymuje się takim orzeczeniem w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Jego posiadanie jest bowiem prawem, a nie obowiązkiem osób uprawnionych. Konwencja  do osób z niepełnosprawnościami zalicza  osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność m. in. w zakresie zmysłów, a to może, w interakcji z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami, a urzędowe potwierdzenie tego faktu nie jest wymagane.

Na gruncie ustawy o zapewnianiu dostępności we wniosku o zapewnienie dostępności należy wykazać interes faktyczny. Do uzyskania niezbędnego wsparcia nie jest wymagane przedłożenie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności bądź orzeczenia równoważnego. W świetle ustawy o zapewnianiu dostępności, wsparcie może uzyskać każda osoba ze szczególnymi potrzebami, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami. Skoro zatem w przypadku składania wniosku o zapewnienie dostępności do podmiotu publicznego (o którym mowa w art. 30 ustawy o zapewnianiu dostępności) nie ma obowiązku przedłożenia odpowiedniego orzeczenia, to tym bardziej podmiot prywatny nie powinien ograniczać wsparcia jedynie do osób legitymujących się odpowiednim dokumentem.

Obowiązek okazania przez osobę żądającą realizacji udogodnienia dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność nie obowiązuje w świetle przepisów rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji z 26 marca 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia udogodnień dla osób niepełnosprawnych przez dostawców publicznie dostępnych usług telefonicznych. Z tych względów regulacja § 6 może wykluczyć część osób, które wymagają skorzystania z udogodnień, jednak nie mają odpowiedniego orzeczenia o niepełnosprawności.

Rzecznik zwraca się do wicepremiera, ministra cyfryzacji Krzysztofa Gawkowskiego o przeanalizowanie tych uwag. - Mam nadzieję, że okażą się one przydatne w dalszych pracach nad projektem rozporządzenia  – dodał Marcin Wiącek, zastrzegając zarazem możliwość odniesienia się do dalszych kwestii w terminie późniejszym. 

GK-GKWPK.815.1.2024