Biuletyn Informacji Publicznej RPO

20 czerwca 2023r. odbyło się kolejne posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności. Było ono w całości poświęcone polskim doświadczeniom w realizacji programu „Najpierw mieszkanie”.

O programie "Najpierw mieszkanie"

Jak wyjaśnia ekspertka Komisji, Julia Wygnańska „program „Najpierw mieszkanie” (ang. Housing First) został stworzony przez dr Sama Tsemberisa z nowojorskiej organizacji Pathways to Housing Inc. w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Jest adresowany do grupy ludzi w skrajnie trudnej sytuacji życiowej: osób od wielu lat doświadczających bezdomności, od lat korzystających z tradycyjnej pomocy min. jadłodajni, noclegowni, schronisk, mieszkań przejściowych i mimo tego nadal trwających w bezdomności. W programie w pierwszej kolejności proponuje się osobie przeniesienie się do samodzielnego mieszkania, które w miarę możliwości finansowych (osoby i programu) spełnia jej oczekiwania pod względem lokalizacji, sąsiedztwa czy umeblowania, a dopiero potem na bazie  poczucia bezpieczeństwa wynikającego z posiadania „swojego” miejsca, proponuje się rozpoczęcie trudnej pracy nad poważnymi problemami zazwyczaj kryjącymi się za bezdomnością chroniczną: zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniem, zdrowiem fizycznym, relacjami społecznymi i umiejętnościami interpersonalnymi. Kolejność udzielania pomocy jest niejako odwrócona – w tradycyjnych systemach określanych mianem „drabinki” lub „schodkowych” na samodzielne mieszkanie trzeba najpierw zasłużyć udowadniając posiadanie tzw. „gotowości mieszkaniowej” i osiągając postęp w terapii, którego świadectwem jest utrzymanie abstynencji, poprawa stosunków z rodziną, posiadanie pracy. W przypadku osób, z myślą o których powstał program „Najpierw mieszkanie” osiąganie gotowości i postępu w tradycyjnym systemie trwa bez końca, a nagroda w postaci mieszkania nigdy nie nadchodzi”.

Dzięki wytrwałej popularyzacji tego programu przez aktywistów, naukowców i organizacje pozarządowe, program „Najpierw mieszkanie” zaczyna funkcjonować również w Polsce. Od kilku lat we współpracy z samorządami terytorialnymi uruchamiane są pilotażowe edycje tego programu; wiele organizacji wykorzystuje z powodzeniem jego elementy także w swojej pracy.

Doświadczenia Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta

Na posiedzeniu Komisji Ekspertów zaprezentowane zostały doświadczenia Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, który realizował przez ponad trzy lata projekt „Najpierw mieszkanie” w Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku. Jak wyjaśnił p. Wojciech Bystry z koła Gdańskiego Towarzystwa, w projekcie docelowo uczestniczyły łącznie 42 osoby, w każdym z ww. miast przeznaczono do programu po 10 mieszkań (większość udostępniły gminy miejskie Warszawy, Wrocławia i Gdańska, a kilka pochodziło z wolnego rynku). Osobom długotrwale bezdomnym, borykającym się z różnego rodzaju kryzysami (uzależnienie, niepełnosprawność, choroby) udostępniono mieszkania na zasadzie najmu na czas nieokreślony. Warunkiem uzyskania mieszkania nie było zachowanie abstynencji; najemcy musieli bezwzględnie przestrzegać zasad porządku domowego w budynku. Przez cały czas trwania projektu najemcom udzielane było kompleksowe wsparcie, nie tylko materialne, ale też pomoc terapeutyczna, kontakt z pracownikiem socjalnym, a nawet tzw. „złota rączka”. Głównym celem projektu była stabilizacja mieszkaniowa, czyli utrzymanie się w mieszkaniu przez uczestników projektu przez cały czas jego trwania. To się udało w znaczącej większości wypadków – na chwilę obecną w 91 % przypadków. To oznacza, że ten program działa i warto go upowszechniać. Zaangażowane miasta przejęły po zakończeniu projektu jego kontynuowanie i deklarują, że będzie rozwijany – zostanie zwiększona pula mieszkań do wykorzystania.

Otwarty model zakończenia bezdomności

Następnie p. Julia Wygnańska zaprezentowała Otwarty model zakończenia bezdomności, który opracowała w ramach Fundacji Najpierw Mieszkanie. Model organizacyjny programu „Najpierw mieszkanie” został stworzony na podstawie doświadczeń Partnerstwa „Najpierw mieszkanie – innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu bezdomności chronicznej”. Bezpośrednim realizatorem programu (dalej Program NM FFW) była Fundacja Fundusz Współpracy (FFW). Partnerzy to Miasto Stołeczne Warszawa, reprezentowane przez Biuro Polityki Lokalowej (BPL), odpowiadające m.in. za udostępnienie mieszkań we współpracy z dzielnicami (Żoliborz, Ochota, Bielany, Śródmieście, Wola) i wypracowanie procedury trwałości najmu lokalu dla uczestników po zakończeniu projektu, fińska Fundacja Y-Saatio jako partner zagraniczny oraz Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska (FNMP) odpowiadająca za przygotowanie modelu podsumowującego doświadczenia Partnerstwa. Model może być rozwijany i adaptowany do własnych potrzeb przez podmioty, które chciałyby realizować program „Najpierw mieszkanie”. 

W publikacji zawarte zostały m.in. wytyczne, adresowane wprost do decydentów- organów władzy publicznej i samorządowej oraz organizacji pozarządowych. Tworzenie programów w oparciu o Wytyczne gwarantuje osiągnięcie wysokiej efektywności w kończeniu bezdomności osób z doświadczeniem długotrwałej bezdomności i kryzysów zdrowia psychicznego. Uczestnictwo daje 80-100% szans na sukces w utrzymaniu się w mieszkaniu osób, dla których wcześniejsze wsparcie w „wychodzeniu z bezdomności” okazało się nieefektywne. Wytyczne wynikają z doświadczeń trzech programów realizowanych według wartości NM z wykorzystaniem różnych rozwiązań organizacyjnych (patrz niżej), w tym dwóch o wierności NM potwierdzonej w niezależnej konsultacji wierności (Noty: 3,46 FFW; 3,59 PIO). 

Publikacja dostępna jest w internecie, na stronie najpierwmieszkanie.org.pl (https://najpierwmieszkanie.org.pl/o-metodzie/).