Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osobom samotnie wychowującym dzieci Polski Ład odebrał możliwość preferencyjnego opodatkowania – w zamian wprowadzono ulgę 1500 zł na dziecko
• Po licznych protestach ludzi władze zadeklarowały powrót do dotychczasowych zasad 
• Na etapie prac sejmowych wykluczono jednak możliwość określenia podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów 
• Obywatele czują się zawiedzeni, czemu wyraz dają w nowych skargach do Rzecznika Praw Obywatelskich, który wniósł do Senatu o poprawki 
• AKTUALIZACJA: Senat  zaproponował przywrócenie poprzednich zasad, na co 9 czerwca zgodził się Sejm 

Dlatego RPO Marcin Wiącek występuje do marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego o rozważenie wniesienia przez Izbę stosownych poprawek.

Chodzi o przekazaną Senatowi, a uchwaloną przez Sejm 12 maja 2022 r. ustawę zmieniającą zasady Polski Ładu. 

Zmiana po latach - nagła i bez konsultacji 

Możliwość  wspólnego rozliczenia się z dzieckiem przez osobę samotnie je wychowującą funkcjonowała w prawie w zasadniczo niezmienionym kształcie od lat 90. Polegała na tym, że na wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym dana osoba mogła określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów podlegających opodatkowaniu. 

Dlatego nagłe i niekonsultowane zmiany takiego preferencyjnego sposobu rozliczania się od początku budziły liczne kontrowersje. Pierwotny pakiet zmian podatkowych Polskiego Ładu nie przewidywał modyfikacji w odniesieniu do tych osób. Dopiero w toku prac legislacyjnych w Sejmie nad Polskim Ładem niespodziewanie dodano poprawkę, likwidującej taką opcję. W zamian wprowadzono ulgę na dziecko dla samotnego rodzica w  kwocie 1500 zł. 

Zmiana ta nie podlegała żadnym konsultacjom. Została wprowadzona bez analiz oraz oceny skutków regulacji.

W uzasadnieniu wskazano, że pozostawienie dotychczasowych zasad  w powiązaniu z podniesieniem kwoty wolnej od podatku oznacza, że samotni rodzice byliby faworyzowani względem małżeństw. Podkreślono również, że dotychczasowe zasady ograniczają zjawisko niezawierania małżeństw i brania rozwodów w celu optymalizacji podatkowej. 

W toku prac legislacyjnych nad pierwszą wersją Polskiego Ładu RPO apelował do Senatu o pozostawienie dotychczasowych rozwiązań. Poprawki Senatu zostały jednak odrzucone.

Niezadowolenie obywateli, działania RPO, nowy przepis

W konsekwencji od 1 stycznia 2022 r. preferencyjne zasady przestały obowiązywać. Wywołało to  ogromne niezadowolenie obywateli, którzy masowo  kierowali skargi do RPO. Nowym regulacjom zarzucano wyjątkową niesprawiedliwość społeczną. Akcentowano, że grupa osób samotnie wychowujących dzieci jest bardzo zróżnicowana i obejmuje osoby, które znalazły się w trudnej życiowo sytuacji nie z wyboru, lecz ze względu na szczególne okoliczności. 

W styczniu 2022 r. RPO wystąpił do Ministra Finansów o niezwłoczne zainicjowanie prac w celu przywrócenia poprzedniej regulacji. Wobec dostrzeżonej przez rząd potrzebą wieloaspektowej reformy Polskiego Ładu pod koniec marca 2022 r. przygotowano  projekt  noweli. 

W uzasadnieniu pierwotnej wersji  projektu wskazano, że zastąpienie preferencyjnego opodatkowania dochodów ulgą 1500 zł zostało odebrane przez samotnych rodziców jako niekorzystne i podatkowo dyskryminujące. Zaproponowano zmianę wychodzącą naprzeciw tym oczekiwaniom. Założono, że osoba samotnie wychowująca dzieci może na wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy  dochodów.

Niemniej jednak projekt, jaki ostatecznie wpłynął do Sejmu, został istotnie zmodyfikowany. Dodano bowiem, że podatek jest określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci w przypadku gdy przynajmniej jedno z dzieci ma orzeczoną niepełnosprawność na podstawie odrębnych przepisów. Natomiast w pozostałych przypadkach podatek ma być określany jako iloczyn 1,5 oraz wysokości podatku obliczonego od dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci podzielonych przez 1,5. Poprawki  sejmowe zostały odrzucone.

Podatnicy znów zaskoczeni

Ustawodawca po raz kolejny w ostatniej chwili zaskoczył zatem podatników modyfikacją konstrukcji podatkowej. Po tym, jak oficjalnie zadeklarowano powrót do dotychczasowych zasad - czemu dano  wyraz w projekcie rządowym - na etapie prac sejmowych dokonano zmian wykluczających możliwość określenia podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów wobec osób samotnie wychowujących dzieci.

Trudno się nie zgodzić, że takie praktyki naruszają zaufanie obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zwłaszcza mając na uwadze dotychczasowy sposób wprowadzania zmian.

Niestety, obywatele czują się zawiedzeni, czemu wyraz dają w nowych skargach do RPO. Podnoszą, że ustawodawca podjął działania zmierzające w istocie do przywrócenia połowy ulgi. Podkreślają, że projekt nie był poddany konsultacjom społecznym, a zmiana jest zdecydowanie mniej korzystna dla osób samotnie wychowujących dzieci.

W opinii obywateli niezrozumiałe są również zmiany zmierzające do całkowitego wykluczenia osób sprawujących opiekę naprzemienną z możliwości preferencyjnego rozliczenia. Obywatele wskazują na możliwość wprowadzenia regulacji, które w takim przypadkach przyznawałyby możliwość rozliczania podatkowego na zasadzie przyznania im połowy tego, z czego mogą korzystać samotni rodzice -  tak jak w przypadku świadczenia 500 plus.

V.511.5.2022