Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Problem nadmiernej emisji sztucznego światła pozostaje aktualny, a co więcej, zdaje się pogłębiać – pisze RPO Marcin Wiącek do minister klimatu i środowiska Anny Moskwy
• Zanieczyszczenie światłem szkodzi życiu i zdrowiu obywateli, powodując m.in. bezsenność i nowotwory, a także ma niekorzystny wpływ na faunę, florę i krajobraz
• W piśmie do minister Marcin Wiącek wskazuje na dalece niedostateczny stopień regulacji prawnej zanieczyszczeń świetlnych. Za określeniem zasad oświetlenia przemawiają natomiast konstytucyjne prawa do ochrony zdrowia i środowiska
• Dlatego RPO prosi minister o wskazanie, czy planowane są działania zmierzające do przeciwdziałania zanieczyszczeniu światłem i, jeśli tak, jaki będzie ich charakter

Zanieczyszczenie światłem jest przedmiotem skarg obywateli do Rzecznika Praw Obywatelskich od wielu lat. Problem dostrzegają również środowiska naukowe i media.

Zgodnie z Konstytucją RP zarówno ochrona środowiska z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju, jak i zapobieganie negatywnym dla zdrowia skutkom jego degradacji, pozostają obowiązkami władz publicznych. Realizacja tych obowiązków w ocenie RPO wymaga spójnej regulacji w zakresie planowania i realizowania infrastruktury oświetlenia zewnętrznego, które zbiorczo można określić mianem „zrównoważonej polityki oświetlenia zewnętrznego”.

Tymczasem, jak wskazuje Rzecznik, regulacje prawne dotyczące planowania i realizowania infrastruktury oświetlenia zewnętrznego w Polsce mają charakter szczątkowy. Brak jest odrębnej regulacji ustawowej poświęconej wskazanemu problemowi.

RPO komunikował już władzom problemy wynikające z niedostatecznej regulacji w tym zakresie. W wystąpieniu do ministra infrastruktury z 26 stycznia 2011 r. wskazywał, że przepisy niedostatecznie chronią wynikające z art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka prawo do niezakłóconego korzystania z mieszkania. Intensywne i dynamiczne oświetlenie reklamowe, zwłaszcza po zmroku, znacznie bowiem obniża jakość życia mieszkających w jego pobliżu osób. Funkcjonowanie tego typu nośników reklamowych obniża ponadto bezpieczeństwo w ruchu drogowym, narażając kierowców na oślepienie czy też odwracając ich uwagę od warunków panujących na drodze. Tymczasem w walce z zanieczyszczeniem światłem chodzi nie tylko o reklamy, a całokształt oświetlenia zewnętrznego umieszczanego w przestrzeni publicznej.

W korespondencji z 4 października 2013 r. Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej wskazywało, że problemowi nadmiernego oświetlenia zaradzić miały przepisy Ustawy z dn. 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu oraz założenia projektowanego w tamtym czasie Kodeksu Budowlanego. Przepisy te jednak albo nie weszły w życie, albo nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Natomiast obecnie planowane nowelizacje prawa planowania przestrzennego czy prawa budowlanego wskazany problem pomijają.

Brak przepisów wpływa na niską aktywność podmiotów odpowiedzialnych za ochronę środowiska w zakresie walki z nadmiernym zanieczyszczeniem światłem. Odpowiadając na pismo Rzecznika z dnia 14 lipca 2021 r. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska wskazał, że „Emisja światła nie jest uregulowana w krajowych i wspólnotowych przepisach w zakresie ochrony środowiska, dlatego też nie jest ona przedmiotem kontroli Inspekcji Ochrony Środowiska”.

Rzecznik podkreśla, że dostrzega potrzebę instalowania oświetlenia zewnętrznego i jego wpływ na np. poprawę bezpieczeństwa. Wskazuje jednak, że - podążając za doświadczeniem innych państw - na drodze regulacji można ograniczyć jego uciążliwość i szkodliwość. Jako przykład podaje wprowadzenie obowiązku projektowania oświetlenia zewnętrznego wykluczającego kierowanie światła poza obszar chodników i jezdni czy też wprowadzenie godzinowego i obszarowego zróżnicowania maksymalnego natężenia światła.

Ponadto, ograniczenie nadmiernej emisji światła nie tylko służyłoby poprawie samopoczucia i zdrowia mieszkańców, ale ma także wymiar ekonomiczny i klimatyczny. Marcin Wiącek wskazuje, że „potrzeba przeciwdziałania zbędnej, niekoniecznej emisji światła pochodzącego z zewnętrznego oświetlenia elektrycznego nabiera znaczenia zwłaszcza obecnie, gdy pożądana jest oszczędność energii elektrycznej wobec wzrostu jej cen i potencjalnych trudności w jej zapewnieniu, jak też wobec wyzwań klimatycznych”.

V.7203.30.2020