Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Niepełnoletni obywatel został zobowiązany przez sąd do zapłaty długi mieszkaniowego rodziców 
• Zgodnie zaś z prawem osoba małoletnia nie ma takiego obowiązku 
• Orzeczenie sądu naruszyło zatem konstytucyjne zasady bezpieczeństwa prawnego oraz ochrony własności i praw majątkowych, podważyło także zaufanie obywateli do państwa i prawa

Rzecznik Praw Obywatelskich składa skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, wydanego w 2015 r. przez Sąd Rejonowy w sprawie z powództwa Gminy przeciwko dłużnikom.

RPO zaskarżył nakaz w zakresie dotyczącym tego pozwanego w części uwzględniającej żądanie pozwu ws.kilku tys. zł wraz ustawowymi odsetkami. 

Zarzuty RPO

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 u.s.n. nakazowi zapłaty zarzucił:

• naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a to konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP dobra dziecka z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty wobec pozwanego jako jednego z pozwanych solidarnie, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwanego obowiązek zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo iż w okresie do 23.11.2014 r. był on osobą małoletnią i nie mógł ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz z rodzicami w tym lokalu;
• naruszenie chronionego w art. 64 ust. 1 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanego, z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwanego obowiązek solidarnej zapłaty należności z tytułu zamieszkiwania wraz z rodzicami w lokalu mieszkalnym, mimo iż w okresie do 23.11.2014 r. był osobą małoletnią, co prowadzi do naruszenia praw majątkowych pozwanego.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 u.s.n. nakazowi zarzucił:

• rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 499 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy przytoczone przez powoda okoliczności budziły wątpliwości, gdyż nie wynikało z nich, że pozwany jest osobą pełnoletnią, zamieszkującą stale w tym lokalu, a z załączonego do pozwu dokumentu poświadczenia zamieszkania pozwanych, zawierającego daty i miejsca urodzenia pozwanych, wynikało, że osobą pełnoletnią nie jest, przez co - w świetle prawa materialnego - przytoczone okoliczności nie były wystarczające do wydania nakazu zapłaty w tej sprawie.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 3 u.s.n. nakazowi zarzucił:

• oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, do którego doszło wskutek naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne i błędne ustalenie, że pozwany ur. 23.11.1996 r.) w całym okresie objętym pozwem tj. od 10 lipca 2014 r. do 10 grudnia 2014 r. był osobą pełnoletnią, a przez to odpowiedzialną solidarnie za zapłatę w tym okresie dochodzonej pozwem należności w całości, podczas, gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynika, że pozwany uzyskał pełnoletność z dniem 23 listopada 2014 r.

Skarga nadzwyczajna jest konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Wyrok narusza bowiem wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady: zaufania obywateli do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego jednostki. Sytuacja prawna pozwanego ukształtowana nakazem zapłaty wydanym z rażącym naruszeniem prawa, nakładającym na niego obowiązek zapłaty dochodzonej pozwem kwoty, mimo iż w okresie do  listopada 2014 r. był osobą małoletnią i nie mógł ponosić odpowiedzialności za dochodzone należności do tego dnia, narusza wskazane powyżej zasady bezpieczeństwa prawnego i podważa zaufanie obywateli do państwa.

RPO wnosi o stwierdzenie przez SN, że nakaz zapłaty w tej części został wydany z naruszeniem prawa.

Stan faktyczny sprawy

Pozwem z 2015 r. Gmina wystąpiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych kilku tys. zł z odsetkami za bezumowne zajmowanie komunalnego lokalu mieszkalnego w małej  miejscowości. 

Sąd Rejonowy uwzględnił pozew i wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.  Nikt z pozwanych nie wniósł sprzeciwu.

Jeden z pozwanych zwrócił się do RPO o skierowanie skargi nadzwyczajnej. Wskazał, że Komornik Sądowy prowadzi przeciwko niemu egzekucję. Tymczasem wydanie w stosunku do niego nakazu zapłaty jest rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż w okresie objętym pozwem był osobą małoletnią. Mimo to ponosi odpowiedzialność majątkową.

Na starcie w dorosłość został obciążony długiem, za który - jako dziecko - nie powinien w świetle obowiązującego prawa ponosić odpowiedzialności. Nieporadność życiowa młodego człowieka, wkraczającego dopiero w dorosłość, sprawiła, że nakaz zapłaty nie został prawidłowo zaskarżony.

Argumentacja RPO

Doszło do rażącego naruszenia art. 499 § 1 pkt 2 k.p.c., który w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania nakazu zapłaty stanowił, że nie może być on wydany, jeżeli według treści pozwu przytoczone okoliczności budzą wątpliwość.

Wątpliwości sądu powinno wzbudzić przede wszystkim to, że powód nie uwiarygodnił, że temu pozwanemu można przypisać odpowiedzialność za zaległości w zapłacie odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. Wszelkie dokumenty wskazane jako dowody dotyczyły wyłącznie istnienia i wysokości zobowiązania.
Nie można było w świetle treści pozwu przyjąć w sposób nie budzący wątpliwości, że pozwany ten jest pełnoletni. Sam powód wskazał w załączonym do pozwu dokumencie poświadczającym zamieszkanie pozwanego datę i miejsce jego urodzenia. 

W sytuacji, gdy istotne w sprawie okoliczności faktyczne nie zostały przytoczone w pozwie lub uwiarygodnione albo udowodnione załączonymi dokumentami, to występują wątpliwości, a sąd nie miał podstaw do dokonania ustaleń faktycznych, a zatem nie mógł wydać zaskarżonego nakazu zapłaty.

Systemowe podejście do wykładni art. 18 ust. 1 i 2 u.o.p.l. i jego prokonstytucyjna wykładnia uwzględniająca dobro dziecka powinny były prowadzić do wniosku, że nie było intencją ustawodawcy obciążanie osoby małoletniej odpowiedzialnością solidarną za zajmowanie wraz z rodzicami lokalu bez tytułu prawnego.

Okoliczności sprawy w zestawieniu z tą normą prawa materialnego,  budziły wątpliwości, a sprawa powinna była zostać przekazana do rozpoznania w postępowaniu w zwykłym trybie. Wprawdzie nie sporządzono pisemnego uzasadnienia nakazu zapłaty, ale w ocenie RPO sąd bez wątpienia zobligowany był do poczynienia ustaleń w kwestii pełnoletniości pozwanego. Obligował go do tego w pierwszej kolejności art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, który zakres odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego ogranicza do osób pełnoletnich.

Skoro sąd uwzględnił żądanie pozwu, to przyjąć należy, że uprzednio ustalił, iż pozwany był osobą pełnoletnią. Fakt ten  nie miał jednak odzwierciedlenia w materiale dowodowym, który wskazywał wręcz na małoletniość pozwanego. Skutkuje to oczywistą sprzecznością ustaleń sądu z zebranym materiałem dowodowym.

Naruszenie art. 64 ust. 1 Konstytucji RP wyraża się w tym, że nakaz zapłaty godzi ponadto w prawa majątkowe pozwanego. Wchodząc w dorosłe życie, został obciążony zadłużeniem w wysokości niemal 6 tys. zł z odsetkami, co prowadzi do nieuzasadnionych, a przez to niesprawiedliwych skutków w sferze jego praw majątkowych.

Ponadto naruszona została wartość, jaką jest dobro dziecka, ujęta w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP. Dobro dziecka wymaga od podmiotów, które mają od niego pozycję silniejszą, m.in.  by nie obciążały go odpowiedzialnością za zachowania dorosłych oraz nie wyciągały wobec niego konsekwencji za stan rzeczy, na którego zaistnienie nie miały - bo i z racji wieku nie mogły - mieć wpływu. To na rodzicach spoczywaobowiązek wykonywania pieczy nad dzieckiem oraz na zapewnieniu mu środków utrzymania.

Naruszenie wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, polega na wydaniu nakazu zapłaty - mimo  że był osobą małoletnią, która nie mogła ponosić odpowiedzialności z tytułu odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. 

W praktyce zaskarżone orzeczenie niejako premiuje rodziców niewywiązujących się z prawnych obowiązków wobec dziecka (a przez to nierespektujących zasad współżycia społecznego). Z uwagi na konstrukcję odpowiedzialności solidarnej może to prowadzić do przerzucenia odpowiedzialności za dług w całości na dziecko, zwłaszcza gdy rodzice nie mają majątku ani dochodów, z którego mogłaby być prowadzona egzekucja. 

Stwierdzenie wydania tego orzeczenia z naruszeniem prawa pozwoli pozwanemu uzyskać naprawienie przez Skarb Państwa szkody, poniesionej przez niego na skutek bezpodstawnego obciążenia go obowiązkiem zapłaty.

Pozwany nie dysponuje obecnie żadnym środkiem zaskarżenia umożliwiającym przywrócenie podstawowego ładu prawnego. Zapewne z racji wieku i braku doświadczenia życiowego, nie podjął on działań w celu zaskarżenia nakazu. A  nie może on być wzruszony w drodze innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

IV.511.4.2022.SW