Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do RPO zgłosił się obywatel, którego sąd pierwszej instancji skazał razem z innymi oskarżonymi na karę pozbawienia wolności oraz grzywny
• Oskarżeni złożyli apelacje do sądu drugiej instancji, który utrzymał orzeczenie. W uzasadnieniu wyroku nie wspomniał jednak o odwołaniu wnioskodawcy, odnosząc się jedynie do racji innych oskarżonych
• Zdaniem RPO taką sytuację należy interpretować tak, jakby sąd odwoławczy w ogóle nie rozpoznał argumentów apelacji wnioskodawcy. Dlatego rzecznik złożył kasację
• AKTUALIZACJA: 11 stycznia 2022 r. Sąd Najwyższy uwzględnił kasację, uznając że sąd odwoławczy rażąco naruszył przepisy procedury karnej

Sąd II instancji w uzasadnieniu wyroku ani nie wskazał, że obrońca wnioskodawcy wniósł środek odwoławczy, ani nie odniósł się do podnoszonych w niej zarzutów. Mimo zatem formalnego rozpoznania sprawy i wydania w niej orzeczenia RPO w swojej kasacji wskazuje, iż faktycznie doszło do nierozpoznania apelacji oskarżonego.

Argumenty RPO

W ocenie rzecznika pominięcie apelacji oskarżonego w uzasadnieniu wyroku to rażące uchybienie sądu o kasacyjnym charakterze. Art. 433 § 2 Kodeksu postępowania karnego zobowiązuje bowiem sąd odwoławczy co do zasady do rozważenia wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w środku odwoławczym, natomiast zgodnie z art. 457 § 3 k.p.k. sąd powinien te rozważania przedstawić w uzasadnieniu.

RPO wskazał, iż uchybienie tym obowiązkom nie pozwala na ocenę prawidłowości kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia, co czyniłoby prawo strony do dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy karnej iluzorycznym. Jeżeli bowiem sąd nie przedstawia swojego rozumowania oskarżonemu, jest on pozbawiony nie tylko możliwości poznania stojącego za wyrokiem rozumowania, lecz także faktycznej gwarancji, iż sędziowie rzeczywiście poświęcili uwagę jego sprawie.

Dlatego zdaniem RPO zrealizowania przez sąd II instancji obowiązku rozpoznania środka odwoławczego nie wolno domniemywać, a „[to], czy i w jaki sposób sąd II instancji rozpoznał apelację oraz rozważył zasadność zarzutów i wniosków w niej zawartych powinno wynikać z pisemnego uzasadnienia wyroku[…]”. Innymi słowy, za pomocą rzetelnie przygotowanego uzasadnienia sądy są obowiązane udowadniać oskarżonym, że rozpoznały sprawę.

RPO przypomina także o znaczeniu art. 6 ust 1. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantującego prawo do rzetelnego procesu. Co do tego artykułu oraz wynikającego z niego orzecznictwa Trybunału w Strasburgu SN w sprawie o sygn. I KA 1/20  ustalił, iż „jednym z wyznaczników [standardu rzetelnego procesu] jest wyraźne wskazanie w uzasadnieniu wyroku podstawy rozstrzygnięcia, a więc także odniesienie się do argumentacji stron, które gwarantuje stronie możliwość stwierdzenia rzeczywistego skorzystania z prawa do apelacji”, a „zrealizowanie obowiązku ujętego w treści art. 6 ust. 1 Konwencji wymaga odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do każdego istotnego – na tle konkretnej sprawy – argumentu, a zatem brak odniesienia do takiej argumentacji (np. zupełne przemilczenie istotnej kwestii) stanowi o naruszeniu standardu rzetelnego procesu”.

Wobec powyższego, RPO we wniesionej kasacji prosi SN o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy.

Wyrok SN wraz z najważniejszymi motywami rozstrzygnięcia (sygn. akt II KK 618/21)

Kasacja jest oczywiście zasadna, co uzasadniało jej uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. 

Uzasadniając merytoryczną zasadność kasacji, podnieść należało w pierwszym rzędzie, że zgodnie z treścią art. 433 § 2 k.p.k. określającego standardy kontroli odwoławczej, sąd odwoławczy jest zobowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadku wydania wyroku potwierdzeniem realizacji wskazanego obowiązku jest pisemne uzasadnienie, w którym sąd odwoławczy powinien podać, czym kierował się wydając wyrok i dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne lub niezasadne (art. 457 § 3 k.p.k.).

Właściwe zrealizowanie tego obowiązku wymaga nie tylko niepomijania żadnego zarzutu podniesionego w apelacji, ale także rzetelnego ustosunkowania się do każdego z tych zarzutów oraz wykazania konkretnymi, znajdującym oparcie w ujawnionych w sprawie okolicznościach, argumentami, dlaczego uznano poszczególne zarzuty apelacji za trafne bądź niezasadne. Do naruszenia przepisów art. 433 § 2 i art. 457 § 3 k.p.k. dochodzi co do zasady gdy sąd pomija w swoich rozważaniach zarzuty zawarte w środku odwoławczym. Zwrot „rozważyć" użyty w treści art. 433 § 2 k.p.k. oznacza bowiem wymóg merytorycznego odniesienia się do tych zarzutów (por. wyroki SN; z dnia 28 stycznia 2009 r., II KK 213/08, z dnia 21 października 2010 r., III KK 167/10).  

Tym rygorom odnoszącym się do kontroli odwoławczej. Sąd Okręgowy nie sprostał. Z treści uzasadnienia wyroku sporządzonego przez ten sąd wynika, że już w części wstępnej tego dokumentu procesowego sąd nie wskazał, aby wyrok pierwszej instancji, który zapadł w tej sprawie, zaskarżył apelacją również obrońca oskarżonego. To uchybienie nie mogłoby wywołać określonych skutków procesowych, gdyby w dalszych motywach rozstrzygnięcia sąd odniósł się do zarzutów i wniosków środka sporządzonego przez obrońcę. Tak się jednak nie stało.

W dalszej części uzasadnienia nie zawarto żadnych rozważań dotyczących zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy oskarżonego. Słusznie podnosi się w kasacji, że zrealizowania wskazanego obowiązku przez sąd odwoławczy nie można domniemywać. Fakt rozważenia zarzutów i wniosków apelacji powinien wynikać z pisemnego uzasadnienia wyroku. Właśnie sporządzone w zgodzie z treścią art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. uzasadnienie pozwala na ocenę prawidłowości orzeczenia, w szczególności rozpoznania podniesionych zarzutów w środku odwoławczym.

W tym kontekście podnieść należało, podzielając argumentację zawartą w kasacji, że z treści art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wynika, że jednym z wyznaczników standardu rzetelnego procesu jest wyraźne wskazanie w uzasadnieniu wyroku podstawy rozstrzygnięcia, a więc takie odniesienie się do argumentacji stron, które gwarantuje stronie możliwość stwierdzenia rzeczywistego skorzystania z prawa do apelacji i dostępu do apelacyjnego etapu postępowania.

Podsumowując stwierdzić należało, że z analizy treści uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego nie można wysnuć wniosku o dokonaniu przez ten sąd rzetelnej kontroli odwoławczej orzeczenia sądu pierwszej instancji w kontekście zarzutów apelacji sporządzonej przez obrońcę. Tym sposobem procedowania sąd odwoławczy rażąco naruszył przepisy procedury karnej wskazane w kasacji.

Uchybienie to mogło w istotny zakresie wpłynąć na treść wyroku w kierunku jego zmiany na korzyść oskarżonego, czego wykluczyć nie można w sytuacji podzielenia zarzutów apelacji. 

II.511.812.2016