Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kandydaci na słuchaczy Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury muszą dziś mieć mniej niż 35 lat (na aplikację sędziowską i prokuratorską) oraz 40 lat (aplikacja sędziowska i prokuratorska uzupełniająca)
• Może to naruszać zasady równego traktowania i niedyskryminacji wyrażone w art. 32 Konstytucji RP oraz w prawie europejskim - podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich
• Według RPO to nie wiek, lecz kwalifikacje zawodowe, predyspozycje moralne i doświadczenie zawodowe powinny decydować o dostępie do tych zawodów - tak by obejmowali je najlepsi

W związku z napływającymi do RPO skargami, Adam Bodnar wystąpił do Ministra Sprawiedliwości w sprawie dyskryminacji ze względu na wiek wobec kandydatów ubiegających się o przyjęcie na aplikacje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

W ocenie Rzecznika przyjęte w nowelizacji ustawy o KSSiP ograniczenia wiekowe mogą stanowić naruszenie zasady równego traktowania i niedyskryminacji, wyrażonych w art. 32 Konstytucji. Zgodnie zaś z ustawą z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania, zakazane jest nierówne traktowanie osób ze względu na wiek w zakresie podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania i doskonalenia zawodowego.  Ustawa ta nie ma zastosowania, gdy odmienne traktowanie jest obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem. Środki służące realizacji tego celu muszą być właściwe i koniecznie. 

Zakaz dyskryminacji m.in. ze względu na wiek w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, obowiązuje również na podstawie prawa UE.  Sprawą takiej dyskrymimnacji kilka razy zajmował się Trybunał Sprawiedliwości UE. Z analizy jego orzecznictwa wynika, że:

• wiek nie może stanowić istotnego i determinującego wymogu zawodowego (stawał się nim dopiero w powiązaniu z cechą z niego wyprowadzoną i ściśle powiązaną, tj. sprawnością fizyczną)
• za zgodne z prawem uznawano wprowadzenie limitu wieku w przypadku, gdy służyło to zapewnieniu zdolności operacyjnej i prawidłowego funkcjonowania danej formacji, np. zawodowych służb pożarniczych czy policji
• ciężar oceny legalności środka krajowego spoczywa na stwierdzeniu zachowania wymogu proporcjonalności

Tymczasem zapisy ustawy o KSSiP przewidują, iż przesłanka wieku jest samodzielną podstawą zamknięcia kandydatom drogi do urzędu sędziego. Orzecznictwo TS UE skłania zaś do uznania, że przydatność danej osoby do służby w wymiarze sprawiedliwości nie powinna być oceniana wyłącznie pod kątem wieku, ponieważ kwestia ta nie powinna stanowić istotnego i determinującego wymogu zawodowego wobec sędziego. Nie można bowiem uznać, iż ograniczenia natury psychofizycznej związane z wiekiem prowadziły również do ograniczeń sprawności intelektualnej, która jest szczególnie wymagana wobec sędziego.

Argumentów dla tego ograniczenia wieku nie dostarcza także uzasadnienie projektu noweli Prawa o ustroju sądów powszechnych oraz innych ustaw, na której mocy wprowadzono zmiany. W uzasadnieniu nie wykazano, że wprowadzany limit jest obiektywnie i racjonalnie uzasadniony oraz że ma charakter "środka właściwego i koniecznego" - co jest niezbędne, aby odmienne traktowanie ze względu na wiek nie zostało uznane za przejaw dyskryminacji.

Są również inne drogi do objęcia urzędu sędziego, jak m.in.  wykonywanie przez określony czas zawodu adwokata, radcy prawnego, czy notariusza albo posiadanie tytułu naukowego profesora czy doktora habilitowanego nauk prawnych. Co do tych osób - które również należą do grupy kandydatów do urzędu sędziego lub prokuratora - ustawodawca nie wprowadził górnego limitu wiekowego. Ponadto kandydaci na aplikację sędziowską i prokuratorską oraz na uzupełniającą aplikację sędziowską i prokuratorską muszą wziąć udział w stosownych konkursach sprawdzających ich predyspozycje zawodowe. Taka weryfikacja stanowi właściwy sposób dla oceny ich przydatności zawodowej, a jednocześnie - mniej restrykcyjny.

Dlatego Rzecznik uznaje, że wprowadzając ograniczenie wiekowe, jako jeden z warunków ubiegania się o urząd sędziego lub prokuratora, ustawodawca dopuszcza się zróżnicowania podmiotów podobnych, bez wskazania uzasadnionych powodów takiej decyzji. W konsekwencji prowadzi to do zakazanej prawem UE dyskryminacji ze względu na wiek oraz do naruszenia zasady równego traktowania i niedyskryminacji (art. 32 Konstytucji RP).

W ocenie Rzecznika nie wiek, lecz kwalifikacje zawodowe, predyspozycje moralne oraz doświadczenie zawodowe powinny decydować o dostępie do zawodu sędziego lub prokuratora. W interesie wymiaru sprawiedliwości jest bowiem to, aby stanowiska te obejmowali najlepsi kandydaci.

Adam Bodnar zwrócił się do ministra Zbigniewa Ziobry o podjęcie odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej.

VII.561.31.2018

OPIS STATYSTYCZNY (dla wyszukiwarki http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/)

VII.561.31.2018 z 7 września 2018 r. – wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie dyskryminacji ze względu na wiek wobec kandydatów ubiegających się o przyjęcie na aplikacje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problem dyskryminacji ze względu na wiek wobec kandydatów ubiegających się o przyjęcie na aplikację sędziowską i prokuratorską oraz aplikację sędziowską uzupełniającą i prokuratorską uzupełniającą w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

W ocenie Rzecznika przyjęte w ustawie o KSSiP ograniczenie wiekowe dla kandydatów ubiegających się o status słuchaczy Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (35 lat dla kandydatów na aplikację sędziowską i prokuratorską oraz 40 lat dla kandydatów na aplikację sędziowską uzupełniającą i aplikację prokuratorską uzupełniającą) może stanowić naruszenie zasady równego traktowania i niedyskryminacji, wyrażonych w art. 32 Konstytucji. Zakaz dyskryminacji m.in. ze względu na wiek w odniesieniu do zatrudnienia i pracy obowiązuje również na podstawie prawa Unii Europejskiej.

Rzecznik zauważył, że w obecnym stanie prawnym istnieją również inne drogi prowadzące do objęcia urzędu sędziego, takie jak m.in. uprzednie wykonywanie przez określony czas zawodu adwokata, radcy prawnego, czy notariusza albo posiadanie tytułu naukowego profesora czy stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk prawnych. Wobec wskazanych osób, które również należą do grupy kandydatów do urzędu sędziego lub prokuratora, ustawodawca nie wprowadził jednak górnego limitu wiekowego ograniczającego możliwość pełnienia urzędu sędziego, czy prokuratora.

Argumentów dla wprowadzenia omawianego ograniczenia wieku nie dostarcza także uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, na mocy której wprowadzono zmiany w postaci art. 24 ust. 1 pkt la oraz art. 37b ust. 1 pkt 1 ustawy o KSSiP. Ustawodawca w uzasadnieniu wskazanego projektu nie wykazał bowiem, że wprowadzany limit jest obiektywnie i racjonalnie uzasadniony i ma charakter środka właściwego i koniecznego, co jest niezbędne, aby odmienne traktowanie ze względu na wiek nie zostało uznane za przejaw dyskryminacji.

Rzecznik wskazał także, że kandydaci na aplikację sędziowską i prokuratorską oraz na uzupełniającą aplikację sędziowską i prokuratorską muszą wziąć udział w stosownych konkursach sprawdzających ich predyspozycje zawodowe. Wydaje się, że tego rodzaju weryfikacja umiejętności kandydatów stanowi właściwy sposób dla zapewnienia celu, jakim jest ocena ich przydatności do zawodu sędziego lub prokuratora, a jednocześnie stanowi mniej restrykcyjny sposób jego zapewnienia, niż wprowadzenie górnej granicy wiekowej. W ocenie Rzecznika nie wiek, lecz kwalifikacje zawodowe, predyspozycje moralne oraz doświadczenie zawodowe powinny decydować o dostępie do zawodu sędziego lub prokuratora. W interesie wymiaru sprawiedliwości jest bowiem to, aby stanowiska te obejmowali najlepsi kandydaci.

Z uwagi na powyższe Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o podjęcie odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej w tym zakresie.

VII.561.31.2018