Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W Polsce karalne jest niszczenie roślin i zwierząt „w znacznych rozmiarach” oraz takie ich niszczenie lub uszkodzenie, które wyrządza „istotną szkodę”
• Kodeks karny nie precyzuje jednak, co to znaczy. Nie ma też miernika oceny tych przestępstw wobec poszczególnych gatunków lub też w zależności od danego terenu 
• Powoduje to rozbieżności w orzecznictwie sądów. Dlatego RPO opowiada się za określeniem ilościowych i jakościowych kryteriów takich czynów
• Argumentuje, że np. zabicie już choć jednego rysia wyrządza „istotną szkodę” temu bardzo rzadkiemu w Polsce gatunkowi

Sprawy badane w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich wskazują na wątpliwości co do pojęć „zniszczenia w znacznych rozmiarach” i „istotnej szkody” w świecie roślinnym lub zwierzęcym, odnoszących się do przestępstw przeciwko środowisku.

Art. 181 § 1 Kodeksu karnego stanowi, że kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Według art. 181 § 2 kto, wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną, niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta powodując istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Karze tej podlega także ten, kto niezależnie od miejsca czynu niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta pozostające pod ochroną gatunkową, powodując istotną szkodę.

Zgodnie z zasadą praworządności (art. 2 Konstytucji) oraz zasadą jednoznaczności prawa (art. 42 ust. 1 Konstytucji) przepisy karne powinny być kształtowane według łacińskiej paremii nullum crimen sine lege certa. Nakazuje ona zachowanie precyzji i pełnej określoności przepisu dotyczącego danego przestępstwa.

Tymczasem określając odpowiedzialność z art. 181 Kk, ustawodawca posłużył się znamionami ocennymi. Ustalenie że doszło do zniszczenia w „znacznych rozmiarach” czy „istotnej szkody” wymaga wiedzy specjalnej co do ostoi, siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz wpływu na nie zachowania sprawcy.

W Kodeksie karnym nie ma jednak definicji legalnej „istotnej szkody”. Nie sposób ustalić, czy pojęcie to sprowadza się do wartości majątkowej szkody czy też do stopnia negatywnego wpływu sprawcy na stan określonego gatunku roślin lub zwierząt (jako takiego lub też w określonym miejscu).

Ustalenie, czy doszło do zniszczenia „w znacznych rozmiarach” czy „istotnej szkody” wymaga zatem przyjęcia określonego miernika oceny. Pojęcia te nie zostały przez ustawodawcę zrelatywizowane pod względem gatunków roślin lub zwierząt podlegających ochronie gatunkowej i obszarowej.

Tymczasem analiza orzecznictwa sądowego wykazuje znaczną rozbieżność co do kwalifikowania czynów z art. 181 Kk. Jego obecne brzmienie może uniemożliwiać organom ścigania i sądom prawidłowe jego stosowanie.

W ocenie Rzecznika czyny z tego artykułu wymagają takiego przebudowania, aby pojęcia „zniszczenia w znacznych rozmiarach” i „istotnej szkody” wskazywały zarówno na kryterium ilościowe, jak i na jakościowe (na obszarze całego kraju lub też inaczej określonego).

- Zabicie np. jednego przedstawiciela określonego gatunku (np. wilka czy rysia), gdy gatunek ten jest zagrożony, powinno pozwolić przyjąć, że tak wywołana szkoda ma charakter istotny – wskazuje RPO.

Rzecznik poprosił ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o zainicjowanie odpowiedniej nowelizacji Kodeksu karnego.

II.510.1017.2019