Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby transpłciowe i niebinarne nie mają możliwości wykazania w Narodowym Spisie Powszechnym tożsamości płciowej zgodnej ze stanem faktycznym
• Osoba transpłciowa, która nie przeszła jeszcze procesu uzgodnienia płci prawnej, jest bowiem zmuszona wpisać płeć metrykalną, niezgodną z rzeczywistą
• Powinna być też możliwość zaznaczenia przez osoby niebinarne innej płci niż “kobieta” lub “mężczyzna” - np. opcji „inna”
• RPO prosi prezesa Głównego Urzędu Statystycznego o określenie takiego sposobu  wypełniania formularza, aby te osoby nie naraziły się na odpowiedzialność za podanie nieprawdziwych danych

Rzecznik Praw Obywatelskich już wcześniej zwracał uwagę GUS na te kwestie.

Z uznaniem przyjął odpowiedź prezesa GUS Dominika Rozkruta z 5 maja 2021 r. co do sposobu wypełniania formularza przez osoby pozostające w jednopłciowych związkach małżeńskich zawartych za granicą. Osoby te mogą bowiem – bez narażenia się na odpowiedzialność karną związaną z podaniem informacji niezgodnych z prawdą – zaznaczyć w formularzu spisowym opcję „żonaty/zamężna” w kategorii stanu cywilnego.

Jednakże w zakresie osób transpłciowych oraz osób niebinarnych  odpowiedź nie rozwiewa ich wątpliwości przy wypełnianiu ankiety. Wynika z niej jedynie, że „w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań nie jest badany temat dotyczący tożsamości płciowej”, oraz że „w celu ujednolicenia przekazywanych danych przewiduje się dwie możliwe opcje „mężczyzna”/”kobieta” i nie dopuszcza się danych nieustalonych”.

Tymczasem tożsamość płciowa człowieka to jego identyfikacja i przynależność do danej płci. Trudno więc zgodzić się ze stwierdzeniem, że w spisie, w którym płeć jest jedną z podstawowych danych, nie jest badana tożsamość płciowa. Zasada trafności danych. wymaga, by możliwe do zaznaczenia opcje płci odpowiadały stanowi faktycznemu.

Co do osób z potwierdzoną tożsamością transpłciową ważne jest, aby organy państwa w jak największym zakresie umożliwiały im życie w zgodzie ze swoją płcią – także przed sądowym ustaleniem płci. Podkreślenia wymaga, że jest to powinność wynikająca z konstytucyjnego obowiązku poszanowania życia prywatnego każdej jednostki, określonego w art. 47 Konstytucji. A brak możliwości zaznaczenia w formularzu spisowym innej opcji, niż płeć męska lub żeńska, odpowiednio do danych zawartych w rejestrze PESEL, narusza prawo do poszanowania prywatności osób niebinarnych (nieidentyfikujących się z płcią męską lub żeńską, których niebinarna identyfikacja płciowa jest uznawana za jedną z tożsamości płciowych).

Najbardziej pożądanym, zapewniającym pełne poszanowanie prawa do prywatności i godności osób transpłciowych i osób niebinarnych byłoby wprowadzenie takiej modyfikacji formularza, aby podczas jego wypełniania możliwe było wskazanie innej płci niż ta zakodowana w nr PESEL. Osobom transpłciowym, które nie przeszły prawnej procedury ustalenia płci, umożliwiłoby to zaznaczenie  rzeczywistej identyfikacji płciowej.

Ponadto wskazane byłoby zapewnienie możliwości zaznaczenia przez osoby niebinarne innej płci niż “kobieta” lub “mężczyzna” (np. możliwości zaznaczenia opcji „inna”), tak by nie były zmuszone do wskazywania danych niezgodnych ze stanem faktycznym.

Rzecznik ma świadomość, że na obecnym etapie zaawansowania Narodowego Spisu Powszechnego 2021 postulowane zmiany mogą okazać się trudne do wprowadzenia. W związku z jednak z obowiązkiem udzielenia prawdziwych informacji w spisie przez każdą pełnoletnią osobę pod rygorem odpowiedzialności karnej, ochrona praw jednostek i wymóg pewności prawa wymaga, by osoby transpłciowe i niebinarne uzyskały jednoznaczną interpretację tego, w jaki sposób powinny wypełnić formularz.

Zastępca RPO  Stanisław Trociuk prosi  prezesa GUS o opublikowanie ogólnodostępnych wytycznych określających właściwy sposób postępowania wypełniania formularza, tak aby osoby transpłciowe i niebinarne nie naraziły się na odpowiedzialność za podanie nieprawdziwych danych.

XI.501.4.2021