Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dopuszczalne dziś arbitralne decyzje ministra kultury co do obsady stanowisk kierowniczych w podległych mu instytucjach budzą wątpliwości
• Zasadne byłoby dokonywanie zmian personalnych kierownictwa instytucji kultury w sposób, który zapewni przejrzystość przyczyn decyzji, uwzględnienie głosu środowiska artystycznego i najlepsze merytoryczne przygotowanie kandydatów
• Ponadto na rozpatrzenie zasługuje podnoszony w debacie publicznej postulat wprowadzenia obligatoryjnej procedury konkursowej

Rzecznik Praw Obywatelskich pisze w tej sprawie do wicepremiera Piotra Glińskiego, ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

Media poinformowały o decyzji ministra o nieprzedłużeniu kadencji Hanny Wróblewskiej, dotychczasowej dyrektorki Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki. Z uwagi  na fakt, że pełniła ona tę funkcję z powodzeniem od 2010 r. - a Ministerstwo nie przedstawiło merytorycznych powodów tej decyzji – zapowiedź ta spotkała się z niezrozumieniem środowiska artystycznego i krytycznym przyjęciem.

To nie pierwsza sytuacja w ostatnich latach, gdy decyzja ministra o zmianie kierownika instytucji kultury budzi kontrowersje. W 2019 r. protesty środowiska wywołało powołanie bez konkursu na dyrektora Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski  Piotra Bernatowicza. Wcześniej zmiany dyrekcji Teatru Polskiego we Wrocławiu i Starego Teatru w Krakowie doprowadziły do rezygnacji części aktorów tworzących te uznane zespoły teatralne.

Takie sytuacje są co najmniej mało korzystne dla funkcjonowania instytucji kultury. Budzą one wątpliwości z punktu widzenia art. 73 Konstytucji RP, gwarantującego każdemu dostęp do dóbr kultury i wolność twórczości artystycznej.

Szczególnie niepokojące jest to, że zmiany budzą obawy artystów dotyczące wywierania wpływu na ich swobodę twórczą. W ocenie RPO zasadne byłoby zatem dokonywanie zmian personalnych kierownictwa instytucji kultury w sposób, który zapewni ich przejrzystość, transparentność przyczyn podejmowanych decyzji, uwzględnienie głosu środowiska artystycznego oraz najlepsze merytoryczne przygotowanie kandydatów.

Zgodnie z art. 16 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przeprowadzenie konkursu na stanowisko dyrektora instytucji kultury ma charakter fakultatywny. Osobie zainteresowanej objęciem takiego stanowiska nie przysługuje też roszczenie o przeprowadzenie konkursu.

Dopuszczalne na gruncie przepisów arbitralne podejmowanie przez ministra decyzji dotyczących obsady stanowisk kierowniczych w podległych mu instytucjach budzi jednak uzasadnione wątpliwości dotyczące transparentności tych decyzji i zapewnienia poszanowania pluralizmu. Wydaje się, że podnoszony w debacie postulat wprowadzenia do ustawy obligatoryjnej procedury konkursowej zasługuje na rozpatrzenie.

Zgodnie z ustawą dyrektora instytucji kultury powołuje organizator na czas określony, po zasięgnięciu opinii związków zawodowych oraz właściwych stowarzyszeń zawodowych i twórczych. Odwołanie dyrektora następuje w tym samym trybie. Zasięganie opinii związków zawodowych oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych nie jest konieczne w przypadku wyłonienia kandydata na dyrektora w drodze konkursu. Zasadne jest więc pytanie, czy w przypadku dyrektora Zachęty wymagane opinie zostały zasięgnięte.

RPO pyta ministra o powody decyzji ws. dyrektorki Zachęty oraz prosi ministra o stanowisko co do możliwości zmian legislacyjnych dotyczących zasad powoływania dyrektorów instytucji kultury.

VII.715.25.2021