Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• To sąd a nie komornik ma decydować, czy roszczenie jest przedawnione - głosi stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich dla Trybunału Konstytucyjnego

RPO przystąpił do postępowania (sygn. akt  P 23/19) przed TK z pytania prawnego Sądu Rejonowego w O. Sąd nabrał  wątpliwości, czy przepis, który przyznaje komornikowi kompetencję do samodzielnej oceny przedawnienia roszczenia, nie pozostaje w sprzeczności z zasadą, że wymiar sprawiedliwości sprawują wyłącznie sądy (art. 175 ust. 1 Konstytucji).

RPO podziela wątpliwość sądu. W stanowisku dla TK uznał, że art. 804 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego – w zakresie, w jakim przyznaje komornikowi sądowemu kompetencję do rozstrzygnięcia o przedawnieniu roszczenia – jest niezgodny z art. 175 ust. 1 Konstytucji.

Art. 804 § 2 Kpc stanowi, że jeżeli z treści tytułu wykonawczego wynika, że termin przedawnienia dochodzonego roszczenia upłynął, a wierzyciel nie przedłożył dokumentu, o którym mowa w art. 797 § 11 kpc (t.j. dokumentu świadczącego o przerwaniu biegu przedawnienia), organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji.

Normę tę wprowadziła ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Przed nowelizacją art. 804 Kpc głosił, że organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Dłużnik, który (w stanie prawnym przed nowelizacją) chciał podnieść w postępowaniu egzekucyjnym zarzut przedawnienia, musiał wnieść tzw. powództwo przeciwegzekucyjne, oparte na art. 840 § 1 Kpc. Komornik nie mógł samodzielnie rozstrzygać, czy wynikające z wyroku świadczenie jest już przedawnione.

W opinii RPO art. 804 § 2 Kpc jest sprzeczny z art. 175 ust. 1 Konstytucji – właśnie dlatego, że upoważnia organ pozasądowy do oceny, czy roszczenie majątkowe wciąż istnieje. Przy czym jest to roszczenie stwierdzone tytułem wykonawczym (zwykle: wyrokiem sądowym). Art. 175 ust. 1 Konstytucji zastrzega sprawowanie wymiaru sprawiedliwości dla sądów - tymczasem art. 804 § 2 kpc wyposaża w tę kompetencję komornika.

Rzecznik wskazuje, że o przedawnieniu roszczenia powinien orzekać wyłącznie sąd. Nie ulega wątpliwości, że rozstrzyganie o roszczeniu majątkowym oraz o jego ewentualnym przedawnieniu stanowi „sprawę” w rozumieniu art. 45 Konstytucji (prawo do sądu). Spór o przedawnienie roszczenia jest klasycznym sporem cywilnoprawnym, w którym występują dwa równorzędne podmioty, a natura stosunku prawnego, leżącego u podstaw sporu, wyklucza jego władcze rozstrzygnięcie przez którąkolwiek ze stron. Dotychczas (przed wejściem w życie art. 804 § 2 kpc) było oczywiste, że spory o przedawnienie roszczenia rozstrzygał sąd powszechny.

Skoro zatem spór o przedawnienie stanowi „sprawę” w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, to powinien on być rozpoznany przez organ o konstytucyjnej tożsamości sądu. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 maja 2011 r. (sygn. akt P 38/08), każdorazowo, gdy mamy do czynienia ze sprawą w rozumieniu art. 45 Konstytucji, aktualizuje się prawo do jej rozpoznania przez sąd.

Trybunał podkreślał, że organ sprawujący wymiar sprawiedliwości musi mieć cechy, o których mowa w rozdziale VIII Konstytucji - musi być organem niezawisłym i niezależnym. Przepisy Konstytucji stwarzają materialnoprawne gwarancje niezawisłości. Są nimi m.in. szczególny tryb powołania, nieusuwalność sędziego, immunitet.

Tymczasem gwarancje niezawisłości i niezależności nie dotyczą organu egzekucyjnego, jakim jest komornik. Ani Konstytucja, ani ustawy nie przewidują, aby komornik sądowy był niezależny od innych organów. Wprost przeciwnie - komornik podlega trzem rodzajom nadzoru i powinien się stosować do wytycznych innych organów, w tym sądów. Nie istnieją także normy, które stanowiłby gwarancje materialnoprawne niezależności czy niezawisłości komornika: w szczególności komornik nie jest nieusuwalny. Istnieje bowiem wiele sytuacji, w których komornik może być odwołany przez Ministra Sprawiedliwości.

Dla spełnienia wymogów konstytucyjnych nie wystarcza, że strony postępowania mogą wnieść skargę na czynność komornika, podjętą na podstawie art. 804 § 2 kpc, którą rozpozna  sąd. W tym przypadku sąd nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, ale jest wyłącznie organem ochrony prawnej - kontroluje prawidłowość (zgodność z ustawą) czynności  komornika. Skarga na czynności komornika jest rozpoznawana w postępowaniu o bardzo ograniczonych gwarancjach proceduralnych - na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron postępowania. W żadnym wypadku nie można uznać, iż decyzje podejmowane przez sąd w tym trybie są „sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości”.

Kwestia, czy rzeczywiście doszło do przedawnienia roszczenia, czy też może nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia, może wymagać wnikliwego badania - zwłaszcza gdy dłużnik kwestionuje wiarygodność czy skuteczność dokumentu, o którym mowa w art. 804 § 2 kpc. Rozpatrywanie sporów między jednostkami na podstawie przepisów prawa materialnego jest zarezerwowane konstytucyjnie dla sądów. Powierzenie ich rozpoznawania komornikom w uproszczonym postępowaniu jest niedopuszczalne w świetle art. 175 ust. 1 Konstytucji.

IV.512.12.2020