Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Teraz ludzie muszą jeździć w sprawach pracowniczych do sądu w Świdnicy, oddalonego o kilkadziesiąt kilometrów od Wałbrzycha
• A ponadto w świdnickim sądzie będą dłużej czekać na rozstrzygnięcie, bo nie zwiększono tam obsady etatowej
• RPO prosi ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o wyjaśnienia pod kątem realizacji prawa obywateli do sądu 

O interwencję w  sprawie przywrócenia Wydziału Pracy w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu do Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciła się Rada Powiatowa OPZZ w Wałbrzychu.

Wydział zniesiono od 1 kwietnia 2021 r. na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 30 marca 2021 r. w sprawie zniesienia niektórych wydziałów w sądach rejonowych oraz zmieniającego zarządzenie w sprawie utworzenia wydziałów w sądach rejonowych. Sprawy z tego wydziału przekazano Sądowi Rejonowemu w Świdnicy, do Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Skarżący wskazują, że w sądzie w Świdnicy nie zwiększono jednak etatów sędziowskich, co spowoduje wydłużenie postępowań sądowych w sprawach pracowniczych. A  chodzi tu przede wszystkim o ochronę praw socjalnych ludzi, która staje się mocno iluzoryczna. Ponadto skarżący podkreślają, że decyzja ministra jest o tyle niezrozumiała, że Wałbrzych jest największym miastem b. województwa wałbrzyskiego, a wydziały pracy są w mniejszych miastach, jak Kłodzko, Świdnica, Dzierżoniów, czy Ząbkowice Śląskie.

W ocenie RPO zmiana siedziby Wydziału Pracy ma olbrzymi wpływ na realizację prawa do sądu (45 ust. 1 Konstytucji). Strony postępowań będą musiały dotrzeć do siedziby innego sądu, oddalonego kilkadziesiąt kilometrów od Wałbrzycha, a także dłużej oczekiwać na rozpoznanie swych spraw. Wątpliwości konstytucyjne wiążą się także z możliwością znoszenia wydziałów sądów przez organ władzy wykonawczej w każdym czasie, co narusza zasady niezależności i odrębności władzy sądowniczej.

Zgodnie z art. 19 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi wydziały oraz wydziały i ośrodki zamiejscowe sądów w drodze zarządzenia, mając na względzie potrzebę zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, w szczególności przez dostosowanie liczby, rodzaju i wielkości wydziałów do obciążenia wpływem spraw, właściwą skalę etatyzacji, ekonomię postępowania sądowego oraz konieczność prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie.

Zdaniem Rzecznika konieczność zapewnienia  stronom, jak i sędziom odpowiednich gwarancji związanych z dostępem do sądu, jak i wątpliwości konstytucyjne związane z tym uregulowaniem, wiążą się z obowiązkiem ministra do roztropnego korzystania z kompetencji z art. 19 § 1 p.u.s.p. i starannego rozważenia, czy zostały spełnione przesłanki z tego przepisu.

Rzecznik prosi ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o wyjaśnienia. Chce zwłaszcza wiedzieć,  jak - przed decyzją o zniesieniu Wydziału Pracy w sądzie w Wałbrzychu - zbadano przesłanki wynikające z art. 19 § 1 p.u.s.p., tj. racjonalnej organizacji sądownictwa i potrzeb wynikających z obciążenia zadaniami poszczególnych sądów.

Odpowiedź MS (aktualizacja 30 czerwca 2021 r.)

Wydział Pracy w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu został zniesiony z dniem 1 kwietnia 2021 r., a sprawy z zakresu prawa pracy z obszaru właściwości tego sądu zostały przekazane do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Świdnicy. Wskazać należy, że Wydział Pracy w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu rozpoznawał jedynie sprawy z zakresu prawa pracy, natomiast sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z obszaru właściwości tego sądu rozpoznawane są w Sądzie Rejonowym w Świdnicy. Likwidacja pionu pracy w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu przyczyniła się do uporządkowania całości struktury pionu pracy i ubezpieczeń społecznych w ramach okręgu Sądu Okręgowego w Świdnicy.

W wyniku przeprowadzonej analizy, poprzedzającej decyzję o likwidacji pionu pracy Sądu Rejonowego w Wałbrzychu ustalono, że pion ten należał do pionów bardzo małych, faktycznie orzekał w nim jeden sędzia. W 2020 r. do V Wydziału Pracy Sądu Rejonowego w Wałbrzychu wpłynęło w sumie 255 spraw, w tym w głównej kategorii (rep. P) jedynie 197 spraw (6,67 miesięcznie). W 2020 r. obsada Wydziału obejmowała faktycznie 0,61 etatu sędziowskiego (tj. 2,46 etatu, w tym 1,85 to etaty sędziów delegowanych do orzekania w Sądzie Okręgowym w Świdnicy) i 1,2 etatu urzędniczego. V Wydział Pracy był najmniej obciążonym wydziałem sądu, pomimo zmniejszenia jego obsady do niezbędnego minimum.

W odniesieniu do danych ogólnopolskich w 2019 r. w pionie pracy Sądu Rejonowego w Wałbrzychu wpływ spraw pracowniczych ogółem był niższy od średniej o 18%, Podsekretarz Stanu2 a w sprawach kategorii P zasadnicze w ujęciu etatowym był niższy od średniej w kraju o 40%, natomiast wg danych za I półrocze 2020 r. wpływ spraw pracowniczych ogółem był niższy od średniej w kraju o 45%, a w sprawach P zasadnicze w ujęciu etatowym był niższy od średniej w kraju o 42%. W 2019 r. załatwienia były niższe o 28%, a w sprawach kategorii P zasadnicze o 45%. Pozostałość ogółem spraw pracowniczych była niższa o 12%, a w sprawach P była niższa o 8%. W I półroczu 2020 r. załatwienia były niższe o 22%, a w sprawach kategorii P zasadnicze o 31%. Pozostałość ogółem spraw pracowniczych była niższa o 56%, a w sprawach P była niższa o 50%.

W tym stanie rzeczy, mając na uwadze niewielki wpływ spraw z zakresu prawa pracy do Sądu Rejonowego w Wałbrzychu oraz bardzo niski poziom etatyzacji, słusznym wydaje się twierdzenie Prezesa Sądu Rejonowego w Wałbrzychu, że niecelowe oraz nieracjonalne jest utrzymywanie funkcjonowania pionu pracy w tym sądzie, tym bardziej, że sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z obszaru właściwości tego sądu rozpoznawane są przez Sąd Rejonowy w Świdnicy. Koncepcja zniesienia V Wydziału Pracy w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu została przekazana do zaopiniowania Prezesowi Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, który przedstawił stanowisko, że utrzymywanie obsady w V Wydziale Pracy w Wałbrzychu (w tym stanowisk funkcyjnych) wydaje się nieracjonalnym i wysoce nieefektywnym w świetle realizacji zadań ustawowych Prezesa Sądu oraz realizacji czuwania nad równomiernym obciążeniem pracą sędziów i pozostałych pracowników.

Ministerstwo Sprawiedliwości uprzejmie informuje, że w wydziałach o tak niskim poziomie etatyzacji absencja już jednego orzecznika bądź pracownika w znacznym stopniu utrudnia możliwość funkcjonowania takiego wydziału, a czasem wręcz powoduje jego całkowity paraliż, zaś dłuższa nieobecność sędziego, czy pracownika powoduje znaczne problemy z opanowaniem wpływu i często skutkuje szybkim narastaniem zaległości.

Ponadto utrzymywanie funkcjonowania wydziałów o etatyzacji nie przekraczającej 1 etatu orzeczniczego prowadzi do rozdrobnienia wewnętrznej struktury sądów oraz tworzenia zbędnych stanowisk funkcyjnych. Przeprowadzona reorganizacja wiąże się ze zwiększeniem odległości do sądu, jednakże różnica odległości (Wałbrzych oddalony jest od Świdnicy o około 20 km) przy obecnym poziomie zmotoryzowania społeczeństwa, nie powinna być istotną przesłanką dla sprawności postępowań. Wskazać należy, że dostęp obywatela do sądu jest wypadkową zarówno sprawiedliwego, jak i szybkiego rozstrzygnięcia sprawy, co niekoniecznie musi oznaczać jego fizyczną bliskość.

W tym zakresie należy mieć na uwadze szereg innych okoliczności, a mianowicie obszar właściwości sądu, liczbę wpływających spraw, strukturę wpływu3 i załatwienia spraw, limity etatów we wszystkich grupach zatrudnienia, obciążenia sędziów (w zakresie właściwego rozmieszczenia kadry), warunki komunikacyjne (pod kątem dojazdu stron do sądu), warunki lokalowe sądu, odległości między poszczególnymi sądami, w tym miejscowościami znajdującymi się w obszarach ich właściwości (między innymi pod kątem ewentualnych utrudnień związanych z dojazdem do sądu w sprawach odwoławczych).

(...)

Wskazać należy, że model funkcjonowania sądownictwa, w którym Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi wydziały oraz wydziały i ośrodki zamiejscowe sądów ma w Polsce wieloletnią tradycję i nie był dotychczas kwestionowany z punktu widzenia4 zgodności z Konstytucją. Ponadto, aktualne brzmienie tego przepisu zawiera szczegółowe kryteria, którymi powinien kierować się Minister Sprawiedliwości przy wydawaniu tego rodzaju decyzji, co ogranicza dyskrecjonalność, a jednocześnie umożliwia prowadzenie racjonalnej organizacji sądownictwa - głosi m.in odpowiedź wiceministry sprawiedliwości Katarzyny Frydrych. 

(całość odpowiedzi w załączniku poniżej)

VII.510.44.2021