Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby głuche skarżą się na niemożliwość wskazania w ankiecie Narodowego Spisu Powszechnego planowanego na rok 2021 Polskiego Języka Migowego (PJM) jako języka kontaktów domowych
• Tymczasem brakuje w pełni wiarygodnych statystyk, ile osób faktycznie posługuje się tym językiem, co utrudnia działania na ich rzecz – wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich
• Adam Bodnar pyta prezesa Głównego Urzędu Statystycznego Dominika Rozkruta, czy PJM może być jeszcze uwzględniony w tym spisie

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych przewiduje obowiązek państwa podjęcia działań ułatwiających korzystanie przez osoby z niepełnosprawnościami w sprawach urzędowych z języków migowych. Nadal należą one do najbardziej wykluczonych grup społecznych. Dotyczy to zwłaszcza osób, które posługują się wyłącznie lub przede wszystkim PJM. A jest spora grupa głuchych znających słabo lub bardzo słabo język polski.

Niestety nadal brak świadomości, że polski język migowy i system językowo-migowy nie są tym samym językiem. Polski język migowy jest naturalnym językiem głuchych z własną gramatyką wizualno-przestrzenną odrębną od języka polskiego. Natomiast system językowo-migowy (SJM) jest sztucznym systemem porozumiewania się, który opiera się na języku polskim. Dla osoby posługującej się PJM tłumaczenie w SJM jest sporym problemem, a niestety w wielu urzędach jest to praktykowane z powodu niewiedzy.

Środowisko osób głuchych wielokrotnie wnosiło o uznanie PJM jako języka obcego. W rezolucji Parlamentu Europejskiego o języku migowym i profesjonalnych tłumaczach języka migowego podkreślono, że osoby niesłyszące i niedosłyszące, łącznie z osobami posługującymi się i nieposługującymi się językiem migowym, mają równe prawa.

A zapotrzebowanie na wykwalifikowanych tłumaczy można jedynie zaspokoić dzięki oficjalnemu uznawaniu krajowych i regionalnych języków migowych w państwach członkowskich i w instytucjach UE.

Takim uznaniem byłoby również wskazanie w ramach Narodowego Spisu Powszechnego, że dana osoba posługuje się polskim językiem migowym. W ramach narodowego spisu powszechnego w 2011 r. na pytanie o język używany w domu możliwe było wskazanie, że dana osoba posługuje się językiem polskim lub innymi językami. Wybór odpowiedzi dotyczącej języka obcego otwierał zaś dostęp do słownika języków oraz możliwość swobodnego zapisu określenia języka/języków w polu edycji.

W odpowiedzi na pytanie o język, jakim ankietowani posługują się w domu, wskazywano m.in. gwary pogranicza polskobiałoruskiego, góralską, czy białorusko-ukraińską. Dane te nie obejmują jednak osób posługujących się polskim językiem migowym.

W raporcie wydanym przez Biuro RPO pt. „Osoby głuche w Polsce 2020. Wyzwania i rekomendacje” wskazano na szczególną potrzebę uznania polskiego języka migowego za język mniejszości językowej głuchych w Polsce. Nie tylko podniosłoby to rangę tego języka, lecz także – a może przede wszystkim – umożliwiło podjęcie kroków prawnych w celu wprowadzenia go oficjalnie do szkół dla niesłyszących oraz zrównało status PJM w szkole ze statusem innych języków mniejszości

Dlatego Adam Bodnar pyta prezesa GUS, czy polski język migowy znajduje się na liście języków domowych uwzględnionych do wskazania w Narodowym Spisie Powszechnym 2021. W przypadku odpowiedzi negatywnej RPO prosi o wyjaśnienie przyczyn oraz ocenę, czy uzupełnienie listy języków jest jeszcze możliwe.

Odpowiedź prezesa GUS (aktualizacja 24 marca 2021 r.)

Uprzejmie informuję, że Polski Język Migowy został wprowadzony do słownika języków zastosowanych w aplikacji spisowej  - odpisał Dominik Rozkrut, prezes Głównego Urzędu Statystycznego . 

Respondenci, którzy będą chcieli zadeklarować PJM jako język używany w domu, w pytaniu "Jakim językiem(ami) zazwyczaj posługuje się Pan(i) w domu?" po zaznaczeniu odpowiedzi „polskim i innym(i) niż polski (podać jakim/i)” lub „wyłącznie innym(i) niż polski (podać jakim/i)” będą mieli możliwość wyboru pozycji „polski język migowy”. Inny sposobem będzie możliwość, po wybraniu ze słownika języków pozycji „inny (wpisać poniżej)”, wprowadzenia wybranego języka w polu tekstowym.  

Chciałbym dodać, że problematyka niepełnosprawności w NSP 2021 uwzględnia m.in. pozyskanie danych na temat posiadanych przez respondentów ograniczeń w wypełnianiu codziennych czynności (zarówno potwierdzonych orzeczeniami prawnymi jaki i deklarowanych), a także o grupach schorzeń powodujących te ograniczenia, w tym dotyczące uszkodzeń i chorób narządu słuchu. Zgromadzone dane pozwolą na dokonanie pełnej charakterystyki osób niepełnosprawnych, rozpoznanie skali i rozmiarów niepełnosprawności w Polski na możliwie najniższym poziomie podziału terytorialnego. 

Podkreślam, że zbierane podczas spisu dane odnoszące się do posiadanych ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu, będą gromadzone na zasadzie dobrowolności. Podejście takie uwarunkowane jest przede wszystkim zapisami art. 51 Konstytucji RP, które nie dopuszczają pozyskiwania informacji o stanie zdrowia (w tym o niepełnosprawności) na zasadzie obowiązku. Zbieranie informacji tym zakresie, odbywać się będzie w oparciu o deklarację i subiektywną ocenę respondenta. 

XI.520.1.2021