Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Byli funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego skarżą się na bezpodstawne pozbawienie wyrównania podwyżki wynagrodzeń od 1 stycznia 2024 r. do dnia odejścia ze służby - w efekcie będą uzyskiwać zaniżone świadczenia emerytalne
• Rzecznik Praw Obywatelskich pisze w tej sprawie do ministra spraw wewnętrznych i administracji Tomasza Siemoniaka 

Od rozpoczęcia procesu legislacyjnego rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 16 maja 2024 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie stawek uposażenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach służbowych funkcjonariuszy CBA oraz wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat, do RPO wpływały wnioski b. funkcjonariuszy CBA, którzy przeszli na emeryturę z początkiem 2024 r., dotyczące pozbawienia ich podwyżki uposażenia.

Art. 9 ust. 1 pkt 2 lit. d i pkt 3 lit. a ustawy budżetowej na rok 2024 ustalił  kwoty bazowe dla żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy - w wysokości 2 088,77 zł oraz średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, z wyłączeniem osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe - w wysokości 120,0%.  

§ 2 rozporządzenia zmieniającego stanowi, że stawki uposażenia zasadniczego stosuje się przy ustalaniu uposażeń należnych funkcjonariuszom CBA  od 1 stycznia 2024 r. Jednakże, zdaniem byłych funkcjonariuszy CBA, interpretacja  CBA ukierunkowana jest na pozbawienie należnych praw i podwyżek byłym funkcjonariuszom, którzy odeszli ze służby w styczniu i lutym 2024 r. 

W ich ocenie takie działanie pozostaje w sprzeczności z  przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Zdaniem wnioskodawców zostali oni bezpodstawnie pozbawieni wyrównania podwyżki wynagrodzeń od 1 stycznia 2024 r. do dnia odejścia ze służby, pozbawiono ich także wyrównania z tytułu odprawy. Spowodowało to, że będą uzyskiwać zaniżone świadczenia emerytalne.

Powołują się na pismo Szefa CBA z 7 marca 2024 r., przesłane jako odpowiedź do Rządowego Centrum Legislacji. Uprzedzało ono, że „wprowadzenie przepisów z mocą wsteczną będzie skutkowało koniecznością podniesienia uposażeń również funkcjonariuszom, którzy odeszli ze służby w pierwszych miesiącach br. Rozwiązanie takie generuje nie tylko znaczne koszty dla budżetu CBA (wypłata wyrównania, zwiększenie odpraw), ale również dla budżetu Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Należy bowiem zauważyć, że zwiększenie uposażenia funkcjonariusza, który odszedł ze służby o 20% będzie skutkowało zwiększeniem również o 20 % jego świadczenia emerytalnego (...). Należy także zwrócić uwagę, że wprowadzenie nowych stawek od 1 stycznia 2024 r. będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami związanymi z nakładem pracy niezbędnym do ponownego przeliczenia uposażeń za każdy miesiąc i odpraw oraz skorygowania dokumentacji przekazanej do ZER MSWiA".

Mimo to CBA nie zwiększa wynagrodzeń funkcjonariuszy, którzy odeszli ze służby w styczniu i lutym. Byli funkcjonariusze zwracają uwagę, że w pozostałych służbach mundurowych funkcjonariuszom, którzy odeszli z innych służb tego rodzaju świadczenia zostały zrealizowane.

RPO zwracał się do Dyrektora Biura Kadr i Szkolenia CBA, który 5 lipca 2024 r. odpisał, że „wskazane przepisy weszły w życie w dniu 1 czerwca 2024 r. Nowe stawki uposażenia zasadniczego objęły tylko funkcjonariuszy będących w służbie na dzień 1 czerwca 2024 r. Dodatkowo należy wskazać, że stawki uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego przypisane do stanowisk służbowych określone są w pewnym przedziale kwotowym (tzw. widełkach). Podkreślić należy, że ww. nowelizacja rozporządzenia nie wprowadziła konieczności zmiany przyznanej funkcjonariuszom stawki uposażenia zasadniczego, o ile przyznana im wysokość stawki uposażenia zasadniczego mieści się w granicach zajmowanego przez nich stanowiska służbowego.

Zatem wobec osób zwolnionych w okresie od 1 stycznia 2024 r. do dnia wejścia w życie przepisów, zmiany zostały dokonane wyłącznie w takim zakresie, w jakim nie mieściły się one w nowej siatce płac.

Taki sposób wdrożenia był podyktowany z jednej strony uwarunkowaniami prawnymi, dającymi taką możliwość, z drugiej zaś zasadą swoistej sprawiedliwości wobec funkcjonariuszy. Podwyższenie stawek uposażenia także osobom, które odeszły ze służby doprowadziłoby do zsumowania należnych im korzyści (wyższa stawka oraz wysoka waloryzacja emerytur), co zwiększa ryzyko demotywacji osób pozostających w służbie. Nadmienić należy, że plany zmiany siatki płac były znane już na początku roku i wielu funkcjonariuszy stanęło przed wyborem: wyższe uposażenie czy waloryzacja. Osoby które zdecydowały się skorzystać z wysokiej waloryzacji stanowiły niemal 90 % osób zwolnionych do chwili obecnej.

Uposażenie jest ekwiwalentem pełnienia czynnej służby i taki też jest cel jego wypłacania: realizacja zadań służbowych. Zwiększenie stawki uposażenia osobom poza służbą, które nie realizują zadań służbowych, stanowiłoby nieuzasadnioną niegospodarność, co jest szczególnie istotne biorąc pod uwagę fakt dysponowania środkami publicznymi”.

Zdaniem RPO nie sposób podzielić takiej argumentacji. Wprawdzie co do zasady uposażenie jest związane z faktycznym wykonywaniem zadań służbowych, to jednak pragmatyka służbowa precyzyjnie określa przypadki, kiedy uposażenie ulega zmianie, zawieszeniu, nie może zostać obniżone czy utracone. Z art. 102 i art. 102f ust. 1 ustawy o CBA wprost wynika, że uposażenie i inne należności pieniężne przysługujące na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, z uwzględnieniem powstałych w tym okresie zmian, mających wpływ na prawo do uposażenia i innych świadczeń pieniężnych lub na ich wysokość - należy się także funkcjonariuszom, którzy nie realizują zadań służbowych w przypadku urlopu, zwolnienia od zajęć służbowych, w okresie pozostawania w dyspozycji Szefa CBA oraz w okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim.

Należy powtórzyć za Trybunałem Konstytucyjnym (wyrok z 12 grudnia 2012 r. sygn. akt K 1/12), że również w przypadku funkcjonariuszy CBA nie istnieje abstrakcyjnie pojmowane prawo podmiotowe do wynagrodzenia w określonej wysokości ani prawo do podwyżki wynagrodzenia. Określenie sposobu obliczania uposażenia jest konstytutywnym elementem stosunku służby funkcjonariusza, nie tworzy jednak prawa majątkowego do uposażenia w określonej wysokości, lecz tylko jego ekspektatywę. 

Jej wyrazem jest np. roszczenie o uposażenie w wysokości mieszczącej się w ramach dolnej i górnej granicy ustalonej dla zajmowanego stanowiska, podobnie rzecz się ma z dodatkiem za wysługę, a także dodatkiem stołecznym/terenowym, których wysokość powiązana została z kwotą bazową, o której mowa w art. 89 ust. 5 ustawy o CBA. Z tego przepisu nie można z całą pewnością wywieść roszczenia poszczególnej osoby o ukształtowanie uposażenia w określonej wysokości, ponieważ mowa jest w nim o wynagrodzeniu „przeciętnym". Jednak całkowite pozbawienie funkcjonariusza waloryzacji uposażenia wywołuje wątpliwości, chociażby z punktu widzenia art. 89 ust. 3 i 5 w zw. z ust. 4k i art. 89 ust. 1 ustawy o CBA.

Wydłużenie wyłącznie górnej granicy miesięcznej stawki uposażenia zasadniczego dla poszczególnych stanowisk służbowych w praktyce mogło w ogóle pozbawić niektórych funkcjonariuszy waloryzacji uposażenia zasadniczego. Może także w przyszłości spowodować dalsze spłaszczenie struktury uposażeń i doprowadzić do sytuacji w której funkcjonariusz rozpoczynający karierę zawodową będzie zarabiał więcej niż jego starsi koledzy, a w rezultacie sprawić, że ze służby będą odchodzić doświadczeni funkcjonariusze, którzy nie nabyli jeszcze prawa do emerytury. Tym zaś, którzy zostaną nie będzie opłacało się awansować i zajmować stanowisk wymagających większej odpowiedzialności.

W odróżnieniu od policyjnych służb mundurowych w służbach specjalnych nie istnieją organy przedstawicielskie, które jako strona społeczna mogłyby uzgadniać ze stroną służbową wysokość podwyżek, czy też generalnie spraw dotyczących uposażeń tej grupy zawodowej . Powoduje to ryzyko nierównego traktowania określonych podmiotów podobnych ze względu na określoną cechę istotną (np. odejście ze służby w pomiędzy 1.01.2024 r. a 29.02.2024 r.).

Z § 2 rozporządzenia zmieniającego wynika, że nowa tabela stawek uposażenia zasadniczego jest stosowana do uposażeń należnych funkcjonariuszom CBA od 1 stycznia 2024 r. Retroaktywne stosowanie przepisów rozporządzenia jest powiązane z mocą obowiązywania ustawy budżetowej oraz nakazem wyrównania wynagrodzeń/uposażeń od początku danego roku kalendarzowego. Z przepisów tych nie wynika, że nowe stawki uposażenia zasadniczego mają znaleźć zastosowanie do funkcjonariuszy CBA, będących w służbie 1 czerwca 2024 r., (tj. dzień wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego). Wręcz odwrotnie: uposażenie zasadnicze powinno zostać zmienione wobec wszystkich funkcjonariuszy pozostających w służbie  1 stycznia 2024 roku, a zatem zarówno tych którzy przebywali w tym czasie na urlopach, jaki i na zwolnieniach lekarskich.

Podobne regulacje zawierają rozporządzenia ws. pozostałych służb specjalnych, choć według RPO niekorzystna interpretacja dotyczy tylko funkcjonariuszy CBA, a także Agencji Wywiadu.

Marcin Wiącek prosi Pana Ministra o zbadanie sprawy braku waloryzacji uposażeń tej grupy funkcjonariuszy, odniesienie się do tych uwag i poinformowanie o stanowisku, jak również ewentualnych sposobach rozwiązania problemu.

WZF.7040.9.2024