Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wciąż nie ma całościowej ustawy dotyczącej biegłych sądowych, choć już kilka lat temu prace nad nią podjął resort sprawiedliwości
• Zdaniem RPO taka ustawa zapewniłaby właściwe gwarancje konstytucyjnego prawa do sądu
• Sędziowie często bowiem opierają rozstrzygnięcia wyłącznie na opinii biegłych, bez ich samodzielnej i krytycznej analizy 
• AKTUALIZACJA: MS podjęło prace zmierzające przede wszystkim do wzmocnienia mechanizmów weryfikacji kwalifikacji biegłych, uregulowania statusu instytucji specjalistycznych oraz stworzenia podstaw prawnych dla funkcjonowania centralnego rejestru biegłych. Są one w toku

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek apeluje do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o przyspieszenie prac nad projektem.

Opinie biegłych często decydują o wyroku 

Opinie biegłych są niezwykle przydatne dla ustalenia okoliczności, które są niemożliwe dla sądu czy prokuratora z uwagi na konieczność posiadania wiedzy specjalistycznej. W praktyce dowód ten często jest oceniany przez sędziów jako rzetelny i niebudzący wątpliwości oraz przesądza o  rozstrzygnięciu procesu.

Nie kwestionując w żaden sposób roli i znaczenia opinii biegłych w postępowaniu przed sądami, RPO wskazywał wcześniej MS, że zarówno w ocenie obywateli, jak i jego własnej, sędziowie zbyt często opierają rozstrzygnięcia wyłącznie na opinii biegłych sądowych - bez podejmowania ich samodzielnej i  krytycznej analizy.

Czasami sądy - zamiast opierać się na własnej wiedzy i doświadczeniu - bezrefleksyjnie zdają się na opinie biegłych, nawet gdy jest ona niepełna. Zdarza się, że sędziowie pytają biegłych nie tylko o fakty, ale też o rozstrzygnięcia prawne. Bywa, że przerzucają na biegłych prowadzenie postępowania dowodowego.

Prowadzi to do sytuacji, gdy błędy biegłych wpływają na ocenę materiału dowodowego, na którym później sąd opiera się, orzekając o winie i karze. Na podstawie błędnej opinii sąd może również popełnić błąd polegający na wymierzeniu kary niewspółmiernej do rzeczywistego udziału oskarżonego w danym przestępstwie.

Rzecznik powoływał się m.in. na wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli - „Funkcjonowanie biegłych w wymiarze sprawiedliwości”, raport pt. „Biegli sądowi w Polsce” wydany przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz raport pt. „Ocena kompetencji biegłych sądowych. Oczekiwania i rekomendacje” projektu badawczego Forensic Watch. W publikacjach tych również wyrażano opinię o konieczności jak najszybszego wprowadzenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych.

Dotychczasowe działania RPO

W ostatnich kilku latach RPO wielokrotnie zwracał uwagę Ministra Sprawiedliwości na pilną potrzebę uchwalenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych. Chodzi bowiem o zapewnienie obywatelom właściwej gwarancji prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Z korespondencji między RPO a Ministrem Sprawiedliwości wynika, że resort – dostrzegając problemy związane z funkcjonowaniem biegłych sądowych – podjął decyzję o rozpoczęciu prac nad projektem ustawy. Ma ona regulować sprawy biegłych w jednym akcie normatywnym. Chodzi m.in. o ich powoływanie i weryfikację kwalifikacji w celu zapewnienia obywatelom dostępu do ekspertów o najwyższych kwalifikacjach merytorycznych i etycznych. 

8 sierpnia 2016 r MS informowało RPO o wstępnym etapie prac nad projektem ustawy o  biegłych sądowych. Wskazano, że w ówczesnym terminie nie było możliwe określenie daty zakończenia rządowych prac nad projektem, ponieważ nie zgłoszono go  do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów z zakreślonym terminem realizacji zadania.

Od tego czasu upłynęło już ponad pięć lat. Mimo nowej kadencji Sejmu i Senatu  Ministerstwo Sprawiedliwości w  dalszym ciągu nie przedstawiło opinii publicznej informacji o pracach nad projektem.

Marcin Wiącek prosi zatem ministra o informację o aktualnym stanie prac nad tą ustawą, wraz z apelem o ich przyspieszenie.

Odpowiedź wiceministra Marcina Warchoła

W odpowiedzi na pismo z dnia 22 stycznia 2022 r., dotyczące pilnej potrzeby uchwalenia przez prawodawcę kompleksowej ustawy o biegłych sądowych, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Jak wskazano w ww. piśmie, dostrzegając problemy związane z funkcjonowaniem biegłych sądowych Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło w latach ubiegłych decyzję o rozpoczęciu prac nad projektem ustawy o biegłych sądowych. Ustawa zmierzała do uregulowania zagadnień prawnych dotyczących biegłych w jednym akcie normatywnym, uwzględniając kwestie powoływania i weryfikacji kwalifikacji biegłych sądowych, w celu zapewnienia obywatelom, których sprawy są rozstrzygane przez sądy powszechne często w oparciu o opinie biegłych, dostępu do ekspertów o najwyższych kwalifikacjach merytorycznych i etycznych. W Ministerstwie Sprawiedliwości zdiagnozowano jednak niedoskonałości opracowanego projektu i podjęto prace zmierzające przede wszystkim do wzmocnienia mechanizmów weryfikacji kwalifikacji biegłych, uregulowania statusu instytucji specjalistycznych oraz stworzenia podstaw prawnych dla funkcjonowania centralnego rejestru biegłych. Są one w toku.

Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega problemy związane z funkcjonowaniem biegłych sądowych. Mając powyższe na względnie Minister Sprawiedliwości w dniu 13 października 2021 r. wydał zarządzenie w sprawie utworzenia Instytutu Ekspertyz Medycznych w Łodzi (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. poz. 239). Instytut Ekspertyz Medycznych jest jednostką budżetową powołaną przez Ministra Sprawiedliwości, mającą na celu współpracę z organami wymiaru sprawiedliwości i ścigania, w celu usprawnienia procesu opiniowania sądowo-lekarskiego i przeciwdziałaniu przewlekłości postępowań w sprawach karnych i cywilnych wynikającej z niedostatecznej liczby podmiotów opiniujących i lekarzy biegłych z dziedziny medycyny oraz wydawaniu opinii nieprzydatnych dla prowadzonych postępowań. Liczba biegłych jest niewystarczająca dla realizacji zleceń, podjęto więc działania mające na celu pozyskanie chętnych do pełnienia tej funkcji poprzez ofertę współpracy na warunkach konkurencyjnych dla typowej realizacji świadczeń medycznych. Instytut będzie miał możliwość przedstawienia takiej oferty wiążącej się zarówno z działalnością orzeczniczą, jak i naukową i będzie instytucją skupiającą specjalistów z różnych dziedzin medycyny i prawa mających doświadczenie w sprawach błędów medycznych.

W Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone są również aktualnie prace nad zamieszczeniem list biegłych sądowych ze wszystkich sądów okręgowych w jednym systemie teleinformatycznym stworzonym w ramach projektu pn. „Wymiana danych pomiędzy sądami powszechnymi a samorządami zawodowymi”, tj. w Rejestrze Osób Biorących Udział w Postępowaniu Sądowym („ROBUS”). Wprowadzenie tego rozwiązania umożliwi – już w pierwszej fazie – automatyczne przeszukiwanie wszystkich list biegłych sądowych w jednym systemie informatycznym, docelowo zaś także udostępnianie danych dotyczących wydawanych przez biegłych opinii.

Końcowo wskazać również należy, dostrzegając problem dotyczący funkcjonowania biegłych sądowych, że już w lipcu 2018 r. Minister Sprawiedliwości utworzył Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. poz. 206). Uroczyste otwarcie Instytutu miało miejsce 10 maja 2019 r. Łódzki Instytut ma na celu prowadzenie działalności naukowej i badawczo-rozwojowej w dziedzinach ekonomii, finansów, rachunkowości, podatków i ceł, rynków kapitałowych, bankowości i ubezpieczeń, działalności i finansowania przedsiębiorstw, przekształceń własnościowych i cyberprzestępczości gospodarczej. W powyższym zakresie Instytut opracowuje ekspertyzy i wydaje opinie na zlecenie sądów, prokuratur oraz innych podmiotów uprawnionych do prowadzenia postępowań, w których dopuszczany jest dowód z opinii biegłego. Opracowywaniem ekspertyz i opinii zajmują się zatrudnieni w Instytucie biegli – naukowcy o najwyższych kwalifikacjach. Instytut stanowi ważne wsparcie eksperckie dla wymiaru sprawiedliwości i pełni podobną rolę w sprawach gospodarczych, jaką w postępowaniach karnych spełniają Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. Jana Sehna oraz  Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji. Do tej pory nie było w Polsce państwowej placówki stanowiącej zaplecze naukowe dla sądów i prokuratur w  sprawach gospodarczych, lukę tę wypełnia właśnie Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi.

VII.510.20.2015