Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rodzice nie płacili za lokal komunalny, wobec czego sąd wydał w tej sprawie nakaz zapłaty. Objął nim jednak także czworo dzieci pozwanych
• A nie miały one wpływu na regulowanie przez rodziców opłat za mieszkanie
• Na starcie w dorosłość niesłusznie obciążono je zatem długiem, za który – jako dzieci - nie powinny były ponosić odpowiedzialności
• Wobec rażącego naruszenia prawa Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi do Sądu Najwyższego skargę nadzwyczajną na ich korzyść od prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym 

Marcin Wiącek zaskarżył nakaz Sądu Rejonowego z 16 marca 2010 r.  w sprawie z powództwa Gminy Miejskiej K.  -  w części zobowiązującej czworo pozwanych do zapłaty solidarnie z pozostałymi kwoty dochodzonej pozwem i w zakresie obowiązku zwrotu kosztów postępowania. 

Stan faktyczny sprawy 

Pozwem z lutego 2010 r. Gmina Miejska wystąpiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych 9282 zł  wraz z odsetkami oraz kosztów procesu. Mimo utraty tytułu prawnego do lokalu oraz obowiązku jego opuszczenia, zajmowali go w okresie maj 2008 – październik 2009. Powód naliczył im należności odszkodowawcze i z tytułu opłat niezależnych od właściciela.  Pozwani mimo wezwań do zapłaty dochodzonej należności nie zapłacili. 

16 marca 2010 r. Sąd Rejonowy  wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, na mocy którego nakazał pozwanym (w tym czworgu małoletnim), aby w dwa tygodnie od doręczenia nakazu zapłaty solidarnie zapłacili na rzecz powoda kwotę 9281,41 zł z ustawowymi odsetkami.

Od nakazu zapłaty żaden z pozwanych nie wniósł sprzeciwu. Wobec tego nakaz uprawomocnił się w kwietniu 2010 r. Na wniosek powoda sąd nadał prawomocnemu nakazowi klauzulę wykonalności. 

Zarzuty skargi RPO

Nakazowi zapłaty Marcin Wiącek zarzuca:

• naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a to konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP dobra dziecka z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty wobec pozwanych (…) jako pozwanych solidarnie, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na wymienionych pozwanych obowiązek zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli oni osobami małoletnimi i nie mogli ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz z rodzicami w tym lokalu; 
• naruszenie chronionego w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanych (…) - z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na nich obowiązek solidarnej zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego mieszkania, mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli osobami małoletnimi, co prowadzi do naruszenia praw majątkowych wymienionych pozwanych.

Nakazowi zapłaty zarzuca także: 

• rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania nakazu zapłaty poprzez jego błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, że pozwani (…)  reprezentowani przez przedstawicieli ustawowych rodziców, odpowiadają solidarnie wraz z pozostałymi pozwanymi za zapłatę należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego,  mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli osobami małoletnimi i nie mogli ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności.

RPO wnosi o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w zaskarżonej części i  oddalenie powództwa wobec wymienionych pozwanych, lub ewentualnie o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w stosunku do nich i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Rejonowemu. 

Argumentacja RPO

Małoletnim nie można przypisać woli pozostawania w danym lokalu. Korzystanie przez nich z konkretnego lokalu mieszkalnego nie jest przejawem ich autonomicznej woli, lecz jedynie pochodną korzystania z tego lokalu przez ich rodziców. Realizacja obowiązku posłuszeństwa dziecka względem woli rodzica powoduje, że dziecko w zakresie miejsca zamieszkania jest bezwolne, wola rodziców decyduje o miejscu zamieszkania dziecka. Brak woli zamieszkiwania po stronie małoletniego stanowi dalej, że osoby te nie „zajmują” lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy 18 ust. 1 u.o.p.l. nie są zatem zobowiązane do zapłaty odszkodowania. 

Nie mogą być zatem obciążone odpowiedzialnością za bezumowne korzystanie z lokalu, w którym wraz z rodzicami zaspokajały swoje potrzeby mieszkaniowe. Osoby małoletnie nie zostały zaliczone do kręgu osób obowiązanych do uiszczania należności czynszowych w przypadku współzamieszkiwania z najemcą.

Wydając nakaz zapłaty, Sąd Rejonowy nie miał wątpliwości, że ci pozwani są osobami małoletnimi. Wprawdzie nie zostało sporządzone uzasadnienie nakazu zapłaty, jednak sąd  dokonał błędnej wykładni przepisów, zgodnej z dosłownym brzmieniem art. 18 ust. 1 u.o.p.l., który odczytywany literalnie nie wyłącza osób małoletnich z obowiązku zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu. 

Naruszenie art. 18 ust. 1 u.o.p.l. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą obciążeniem osoby małoletniej obowiązkiem zapłaty odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego ma w ocenie Rzecznika charakter rażący. W konsekwencji pozwani weszli w dorosłość z niesłusznie przypisanym im długiem. 
 
Dokonana przez sąd wykładnia art. 18 ust. 1 i 2 u.o.p.l. nie uwzględnia też ciążącego na sądzie obowiązku dokonywania interpretacji przepisów prawa materialnego zgodnej z normami, zasadami lub wartościami, których poszanowania wymaga Konstytucja RP – w niniejszej sprawie zgodnej z koniecznością poszanowania dobra dziecka (art. 72 ust. 1 Konstytucji RP). Stanowi on, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich kluczem do rozpoznania niniejszej sprawy powinna być konstytucyjna wartość, jaką jest dobro dziecka. 
 
Pozwani, jako dzieci, nie mieli wpływu na regulowanie przez rodziców opłat związanych z zajmowanym mieszkaniem  - jeżeli w ogóle zdawali sobie sprawę z wysokości zadłużenia, jakie ciążyło na osobach pełnoletnich zajmujących lokal. 

Zaskarżony nakaz zapłaty godzi w prawa majątkowe czworga z pozwanych. Objęcie ochroną konstytucyjną wszystkich praw majątkowych wynika z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Przepis ten stwarza konstytucyjną gwarancję ustanowienia procedur i środków prawnych zapewniających ochronę własności i innych praw majątkowych. 

Działanie Sądu Rejonowego musi być ocenione jako naruszające gwarantowaną w art. 64 Konstytucji RP ochronę własności i praw majątkowych tych pozwanych. 

Zaskarżony nakaz zapłaty stanowi przykład orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, łamiącego elementarne standardy demokratycznego państwa prawnego, co przemawia za odstąpieniem w tym wypadku od zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych. Nie można bowiem bronić stabilności orzeczenia nakazującego spełnienie świadczenia, bez uzasadnionej podstawy prawnej. Utrzymanie w obrocie prawnym zaskarżonego orzeczenia pogłębi i utrwali u tych pozwanych  poczucie krzywdy i niesprawiedliwości będące wynikiem ingerencji w ich prawa majątkowe. Egzekucja zasądzonych należności będzie skutkowała dla pozwanych nieuzasadnioną utratą części majątku. 

Dokonując wykładni podstawy prawnej żądania, bez uwzględnienia konstytucyjnej zasady ochrony praw dziecka, sąd bezzasadnie uwzględnił żądanie pozwu wobec wymienionych pozwanych, co doprowadziło do sytuacji sprzecznej z systemem wartości, na których oparta jest Konstytucja. Z klauzuli demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) wynika m. in. że wyroki sądowe, jak również nakazy zapłaty, do których stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach (art. 3532 k.p.c.) powinny być sprawiedliwe. 

Ponadto Rzecznik zwraca uwagę na wątpliwości dotyczące statusu sędziów wchodzących w skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. W świetle niedawnych orzeczeń obu trybunałów europejskich: ETPC i TSUE – powołania sędziowskie do tej Izby nie odpowiadają ani wymogom prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ani wymogom zasady skutecznej ochrony sądowej proklamowanej przez art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, a rozumianej w świetle wymogów art. 47 Karty Praw Podstawowych. 

W obliczu konkluzji ETPC i TSUE, rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych przez IKNiSP – w zakresie zastosowania prawa UE oraz EKPC – może rodzić obawy o późniejsze poddawanie w wątpliwość rzetelności postępowania sądowego, a nawet mocy wiążącej orzeczeń, w postępowaniach toczących się przed ww. trybunałami europejskimi. Z tych przyczyn RPO wnosi, aby Sąd Najwyższy rozważył konsekwencje orzekania w sprawach skarg nadzwyczajnych przez sędziów IKNiSP.

IV.511.457.2022