Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W ocenie Rzecznika przed wydaniem zaskarżonej decyzji Minister Środowiska nie rozważył w sposób należyty wszystkich pojawiających wątpliwości związanych planami zwiększenia wycinki.

- Środowisko naturalne jest wspólnym dobrem całego społeczeństwa. Przepisy prawa  gwarantują mu wpływ na wydawanie decyzji mogących negatywnie oddziaływać na otaczającą nas przyrodę. Dlatego Minister Środowiska rozstrzygając o możliwości zwiększenia wycinki na terenie Puszczy Białowieskiej powinien był przekonać społeczeństwo o zasadności tych działań – stwierdza Rzecznik Praw Obywatelskich w skardze do WSA z 22 września 2016 r.

Z tego względu decyzja Ministra Środowiska powinna zostać, w ocenie Rzecznika, uchylona. W ponownie przeprowadzonym postępowaniu, Minister powinien natomiast w sposób kompleksowy odnieść się do wszystkich wątpliwości związanych ze sprawą, a jeżeli uzna, że wątpliwości te nie są zasadne, powinien szczegółowo uzasadnić tego powody.

- Przedmiotem analizy Rzecznika w niniejszej sprawie był sposób procedowania przez Ministra Środowiska nad wnioskiem Lasów Państwowych o wydanie decyzji w przedmiocie zatwierdzenia aneksu do planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża. "Całokształt prowadzonego przez Ministra Środowiska procesu administracyjnego, w szczególności zaś pośpiech, w jakim doszło do wydania decyzji z 25 marca 2016 r. doprowadziły Rzecznika do przekonania o uchybieniu przez organ wynikającym z powszechnie obowiązującego prawa wolnościom i prawom jednostki" – stwierdza rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar.

- Nie ulega wątpliwości, że Ustrojodawca przywiązuje wielką wagę do kwestii ochrony środowiska. Świadczy o tym już art. 5 Konstytucji RP. Wśród wymienionych w nim funkcji państwa, jako jedno z jego zadań określa on zapewnienie ochrony środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Choć nie ma ona znaczenia stricte prawnego, to we właściwym zrozumieniu aksjologicznych podstaw uczynienia w Konstytucji RP ochrony środowiska jednym z naczelnych zadań państwa pomocna jest nauka Kościoła Katolickiego.

Zwrócić w szczególności trzeba uwagę na encyklikę Laudato si, w której papież Franciszek wskazał m.in., że „z faktu bycia stworzonymi na Boży obraz i nakazu czynienia sobie ziemi poddaną nie można wywnioskować absolutnego panowania nad innymi stworzeniami. Ważne jest odczytywanie tekstów biblijnych w ich kontekście, we właściwej hermeneutyce, i przypominanie, że zachęcają nas one do >>uprawiania i doglądania<< ogrodu świata (por. Rdz 2, 15). Podczas gdy >>uprawianie<< oznacza oranie i kultywowanie, to >>doglądanie<< oznacza chronienie, strzeżenie, zachowanie, bronienie, czuwanie.

Pociąga to za sobą relację odpowiedzialnej wzajemności między człowiekiem a naturą. Każda wspólnota może wziąć z dóbr ziemi to, czego potrzebuje dla przeżycia, ale ma również obowiązek chronienia jej i zapewnienia, by nadal była ona płodna dla przyszłych pokoleń”.

Wracając do normy programowej zawartej w art. 5 Konstytucji RP Rzecznik przypomina, że znajduje ona odzwierciedlenie w szeregu obowiązków nałożonych w dalszych przepisach Konstytucji zarówno na władze publiczne, jak też na wszystkie inne podmioty podlegające władzy Rzeczypospolitej Polskiej.

• Zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji, jednym z zadań władz publicznych jest „zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska”.
• Artykuł 74 zobowiązuje władze publiczne do prowadzenia polityki zapewniającej „bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom” (ust. 1), czyniąc samą ochronę środowiska istotnym obowiązkiem tych władz (ust. 2). Z kolei w art. 86 Konstytucja obliguje każdego do dbałości o stan środowiska.

W oparciu o te akty prawne, społeczeństwo – także za pośrednictwem organizacji ekologicznych – uprawnione jest do aktywnego, nie jedynie biernego uczestniczenia w procesach mających wpływ na środowisko naturalne.

W sprawach związanych z inwestycjami mającymi znaczenie dla środowiska, niezbędne jest umożliwienie realizacji wspomnianych uprawnień (w oparciu o odpowiednie przepisy prawa), i obowiązek ten spada na organ rozpatrujący daną sprawę.

Jedyną możliwością wyeliminowania stwierdzonego przez Rzecznika naruszenia wolności i praw jest bowiem uchylenie decyzji Ministra Środowiska z 25 marca 2016 r. i ponowne przeprowadzenie przez ten organ postępowania w przedmiocie zatwierdzenia aneksu do planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża – tym razem jednak z zachowaniem wszelkich wymogów wynikających z powszechnie obowiązującego prawa, w tym w szczególności, w sposób umożliwiający społeczeństwu uczestnictwo w postępowaniu.

Rzecznik wystąpił w tej sprawie, gdyż stosownie do art. 208 ust. 1 Konstytucji RP, jego rolą jest stanie na straży wynikających z Konstytucji RP oraz innych aktów normatywnych wolności i praw. Powziąwszy informację o potencjalnym naruszeniu tych wolności i praw, Rzecznik może, stosując oddane mu w ustawie o Rzeczniku Praw Obywatelskich narzędzia, zbadać sprawę. Po jej analizie zaś, w razie dopatrzenia się po stronie organu władzy publicznej naruszenia wartości, których ochrona jest jego zadaniem, Rzecznik stosuje przewidziane prawem środki, w tym środki procesowe, w celu wyeliminowania dostrzeżonych uchybień.

Sprawa ma również wymiar ciekawy prawniczo. Sąd rozpoznający skargę Rzecznika będzie bowiem musiał rozstrzygnąć - wywołujące rozbieżności w orzecznictwie - zagadnienie charakteru prawnego rozstrzygnięcia Ministra Środowiska w sprawie zatwierdzenia planu urządzenia lasu.

Na czym polegają zastrzeżenia RPO

• RPO nie ocenia tego, czy dla dobra Puszczy zasadne jest zwiększenie wycinki, czy jej ograniczenie. RPO nie działa w tej sprawie na rzecz ochrony środowiska per se (RPO nie jest organem ochrony środowiska) – zależy mu, żeby:

- Minister postępował w tej sprawie zgodnie z regulacjami procedury administracyjnej,
- społeczeństwo (w tym organizacje ekologiczne) miało realny wpływ na podejmowane przez Ministra decyzje – do czego ma prawo zgodnie z normami konstytucyjnymi rozwiniętymi w umowach międzynarodowych (konwencja z Aarhus) oraz prawodawstwie krajowym (ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko);

• RPO nie postuluje bezwzględnego ograniczenia wycinki (dowód: skarga nie jest połączona z wnioskiem o wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji). Dążenie do uchylenia decyzji Ministra jest w istocie daniem Ministrowi możliwości powtórnego przeanalizowania wszelkich głosów krytycznych oraz udowodnienia i przekonania, że zwiększona wycinka jest potrzebna dla ochrony środowiska i nie powoduje dla niego zagrożenia.

Dlaczego RPO zdecydował się wnieść skargę?

• Zdaniem RPO, Minister naruszył wiążące Polskę regulacje międzynarodowe i procedurę administracyjną:

1. nie przeprowadził oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 w postępowaniu administracyjnym, a przez to uniemożliwił organizacjom ekologicznym udział w tym postępowaniu zgodnie z wymaganiami Konwencji z Aarhus i ustawodawstwa unijnego;
2. nie odniósł się w uzasadnieniu decyzji do opinii krytycznych względem zwiększenia wycinki (np. jednoznacznie negatywna opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody);
3. w sposób wadliwy przeprowadził postępowanie dowodowe (w aktach znajdują się wyłącznie dokumenty otrzymane przez Ministra od Lasów Państwowych, a żadnego spośród licznych dokumentów krytycznych względem zwiększenia wycinki);

• W sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, tj. jaką formę prawną przyjmuje zatwierdzenie planu (aneksu do planu) urządzenia lasu przez Ministra – czy jest:

1. decyzją administracyjną (tylko ta forma umożliwia organizacjom ekologicznym kwestionowanie zatwierdzenia planu urządzenia lasu przed sądem administracyjnym),
2. innym niż decyzja aktem z zakresu administracji publicznej, podlegającym zaskarżeniu do sądu administracyjnego,
3. aktem wynikającym z podległości organizacyjnej, niepodlegającym w ogóle zaskarżeniu do sądu administracyjnego.

Co RPO chce osiągnąć?

• W wymiarze indywidualnym:

- uchylenie decyzji Ministra i – w konsekwencji – ponowne przeprowadzenie postępowania, w toku którego powinny zostać wzięte pod uwagę i rozważone wszelkie głosy krytyczne względem zwiększenia wycinki oraz umożliwiony powinien zostać udział organizacji ekologicznych.

• W wymiarze generalnym:

- uznanie aktu zatwierdzenia planu (aneksu do planu) urządzenia lasu przez Ministra  za decyzję administracyjną – tylko wówczas organizacje ekologiczne zawsze będą mogły zgłaszać udział w postępowaniu administracyjnym dot. jego wydania oraz – w konsekwencji – skarżyć ją do sądu administracyjnego;