Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną RPO w sprawie z powództwa Skarbu Państwa-Naczelnika Urzędu Skarbowego o uznanie czynności zniesienia współwłasności nieruchomości pomiędzy podatnikiem a jego małżonką za bezskuteczną (tzw. skarga pauliańska)
• Istotne wątpliwości RPO wzbudził sposób uzasadnienia sądu drugiej instancji, który w całości „przekleił” lub przepisał do uzasadnienia wyroku treść pisma powoda (łącznie z literówkami)
• Nie może dochodzić do sytuacji, że obywatel w orzeczeniu sądu drugiej instancji odnajduje przekopiowane stanowisko strony przeciwnej - bez przedstawienia przez sąd własnych motywów rozstrzygnięcia
• Zdaniem RPO tego rodzaju uchybienie skutkuje brakiem możliwości kontroli instancyjnej orzeczenia 

Tło sprawy

Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Skarbowego wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy zniesienia współwłasności zawartej pomiędzy małżonkami celem zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z tytułów wykonawczych. Powód wskazał, że prowadzona wobec podatnika egzekucja administracyjna z tytułu zaległości podatkowych jest bezskuteczna. Natomiast w wyniku zawarcia umowy zniesienia współwłasności, pozwana (żona podatnika) stała się właścicielem nieruchomości.

Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo. W uzasadnieniu wskazał, że zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące możliwość skorzystania z ochrony paulińskiej.

Apelację od tego wyroku wniosła obywatelka, w której przedstawiła szereg zarzutów, zarówno naruszenia prawa materialnego, jak i prawa procesowego. W odpowiedzi na apelację strona powodowa po kolei ustosunkowała się do zarzutów pozwanej.

Ostatecznie Sąd Apelacyjny oddalił apelację. Podkreślił, że podziela ustalenia faktyczne i rozważania prawne pierwszej instancji, które uznał za własne. Odnosząc się zaś do zarzutów apelacji, sąd stwierdził, że podziela stanowisko powoda wyrażone w odpowiedzi na apelację. W dalszej części uzasadnienia sąd przekopiował lub dosłownie przepisał stanowisko Skarbu Państwa– Naczelnika Urzędu Skarbowego wyrażone w odpowiedzi na apelację (łącznie z błędami natury językowej).

Sprawa trafiła do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który postanowił wywieść skargę kasacyjną do SN.

Argumenty RPO

Rzecznik przede wszystkim zakwestionował sposób sporządzenia uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji jako niespełniający wymogów ustawowych (328 § 2 Kpc). RPO wskazywał, że wyjątkowo sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, gdy uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub nie pozwala na jego kontrolę kasacyjną.

Rzecznik zwrócił uwagę, że rozważania sądu drugiej instancji, mimo że powinny być rozważaniami tego sądu jako orzekającego w sprawie, takimi nie są. Zasadnicza część uzasadnienia stanowi bowiem wierną kopię argumentów, które znalazły się w piśmie procesowym Skarbu Państwa-Naczelnika Urzędu Skarbowego.

Zdaniem Rzecznika takie postępowanie sądu drugiej instancji jest nie do zaakceptowania, bowiem stanowi naruszenie zasady niezależności i niezawisłości sędziowskiej. Rzecznik nie kwestionuje, że sąd może podzielić stanowisko jednej ze stron i odwołać się do jej argumentów. Niemniej jednak w takiej sytuacji należałoby przedstawić własne stanowisko sądu, poprzez ustosunkowanie się do zarzutów apelacyjnych.

RPO podkreślał, że uzasadnienie sądu drugiej instancji jest dotknięte na tyle kwalifikowaną wadą (w ogóle nie zawiera rozważań własnych sądu), że nie ma możliwości jego naprawienia. Z punktu widzenia organu stojącego na straży konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich w demokratycznym państwie prawa, nie powinno dochodzić do sytuacji w których obywatel uzyskując orzeczenie sądu drugiej instancji odnajduje w nim przekopiowane stanowisko strony przeciwnej bez przedstawienia przez sąd własnych motywów rozstrzygnięcia. 

Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną RPO do rozpoznania. A na posiedzeniu niejawnym 9 października 2020 r. (sygn. akt III CSK 33/18) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

V.511.149.2017