Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dopuszczalna jest skarga do sądu administracyjnego, jeśli samorządowe kolegium odwoławcze odmówi obywatelowi przywrócenia terminu do zakwestionowania podwyżki opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu 
• Zdecydował o tym Naczelny Sąd Administracyjny, który uwzględnił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w tej sprawie

17 grudnia 2018 r. NSA (sygn. akt I OPS 2/18)  rozpatrzył wniosek Rzecznika o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego: ”Czy dopuszczalna jest skarga do sądu administracyjnego na postanowienie samorządowego kolegium odwoławczego odmawiające przywrócenia terminu do złożenia wniosku o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości (art. 78 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami)?”.

Opłata roczna stanowi ekwiwalent pieniężny za możliwość korzystania przez użytkownika wieczystego z gruntu będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Jeśli użytkownik wieczysty nie akceptuje podwyżki opłaty, może w terminie 30 dni złożyć do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosek o ustalenie, że podwyżka opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości.  Na etapie sprawy w SKO stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Od orzeczenia SKO można wnieść sprzeciw. Wtedy sprawa trafia do sądu cywilnego, który zbada, czy istnieją podstawy do aktualizacji opłaty.

W związku z takim mieszanym, administracyjno-sądowym trybem rozstrzygania sporów o ustalenie wysokości opłaty, kwestia dopuszczalności kontroli czynności SKO przez sądy administracyjne znalazła odbicie w rozbieżnym orzecznictwie sądów administracyjnych. Chodzi tu o sytuacje, gdy użytkownik wieczysty wystąpi o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości, a Kolegium odmówi uwzględnienia jego wniosku.

W orzecznictwie NSA pojawiły się rozbieżności co do tego, czy na takie postanowienie SKO służy skarga do sądu administracyjnego, czy też  skarga na takie rozstrzygnięcie Kolegium podlega odrzuceniu bez jej merytorycznego zbadania, jako wniesiona w sprawie nienależącej do właściwości sądu administracyjnego.

Według pierwszego stanowiska, taka decyzja SKO nie podlega kontroli sądowoadministracyjnej, a skargę sąd administracyjny powinien odrzucić. Uzasadnia się to faktem, że postępowanie w sprawie o opłatę roczną w każdym stadium dotyczy sprawy cywilnej, a zakres właściwości sądów administracyjnych do badania skarg na postanowienia  ograniczono do postanowień wydawanych w postępowaniu administracyjnym.      

Według drugiego stanowiska taka decyzja SKO może podlegać kontroli sądu administracyjnego. Może zostać ona bowiem potraktowana jako postanowienie wydane w postępowaniu administracyjnym kończące postępowanie w rozumieniu przepisów regulujących postępowanie przed sądami administracyjnymi.

Zdaniem Rzecznika, patrząc z perspektywy ochrony praw i wolności obywatelskich, istniejące rozbieżności należało rozstrzygnąć, opowiadając się za dopuszczalnością przeprowadzania przez sądy administracyjne kontroli tego rodzaju postanowień SKO.

W ocenie Rzecznika, na aprobatę zasługuje argumentacja przedstawiona w postanowieniu NSA z 8 grudnia 2017 r.  Możliwa jest taka wykładnia przepisów ustawy regulującej zasady postępowania przed sądami administracyjnymi, która będzie uwzględniała realizację wartości konstytucyjnych zagwarantowanych w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.

Przyjęcie odmiennego stanowiska mogłoby prowadzić do sytuacji, w której rozstrzygnięcia SKO pozbawione byłyby jakiejkolwiek kontroli. Tymczasem zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, "każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd". Art. 77 ust. 2 stanowi, że "ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw".

W świetle ustabilizowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego prawo do sądu obejmuje m.in. prawo dostępu do sądu, tj. uruchomienia procedury przed sądem.  Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że w państwie prawnym prawo do sądu nie może być rozumiane jedynie formalnie, jako dostępność drogi sądowej w ogóle, lecz i materialnie, jako możliwość prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sądowej.

W stanowisku dla NSA Prokuratura Krajowa wniosła o uznanie takiej skargi za dopuszczalną.

NSA w składzie 7 sędziów podjął uchwałę, którą rozstrzygnął, że na postanowienie SKO odmawiające przywrócenia terminu do złożenia wniosku o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości, przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

Uchwała ta usuwa stan niepewności prawnej, który zaistniał w związku z rozbieżnościami w orzecznictwie NSA w sprawach dotyczących aktualizacji opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości i jest zgodna z postulatem RPO dotyczącym objęcia kontrolą sądów administracyjnych tego rodzaju postanowień SKO zapadłych w postępowaniu aktualizacyjnym.

IV.7000.72.2018