Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Warszawa, dnia 25 października 2011 r.

Notatka służbowa z udziału w seminarium Partnerstwo dla praw człowieka (Baku 11 – 13 października 2011 r.)

W seminarium w Baku, zorganizowanym w ramach projektu „Współpraca Ombudsmanów Państw Partnerstwa Wschodniego (PW) 2009 – 2013”, występowałem w podwójnej roli – szefa polskiej delegacji oraz przedstawiciela Krajowego Mechanizmu Prewencji (dalej KMP, Mechanizm).

Obowiązki wynikające z pełnienia funkcji szefa polskiej delegacji wiązały się wygłoszeniem mowy powitalnej, przedstawieniem składu naszej delegacji, pełnieniem funkcji moderatora podczas wszystkich dni seminarium, jak również podsumowaniem przebiegu obrad podczas uroczystej kolacji z udziałem Ombudsmana Azerbejdżanu. 

W trakcie pobytu w Baku mieliśmy okazję poszerzenia naszej wiedzy na temat aktualnej sytuacji społeczno-politycznej panującej w Azerbejdżanie dzięki spotkaniom z Ambasadorem RP w Azerbejdżanie.
Poza pracownikami urzędu Ombudsmana Azerbejdżanu, przedstawicielami NGO’s działających na tamtejszym terytorium oraz naszą delegacją, w obradach II dnia seminarium (12 października) udział wzięła przedstawicielka Obrońcy Praw Republiki Francuskiej. Jej wystąpienie dotyczyło aktualnej sytuacji w zakresie funkcjonowania i działań podejmowanych przez Obrońcę Praw. 

Pierwszy dzień seminarium poświęcony został w całości pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Zagadnienia związane z tym tematem przedstawiła pracowniczka Zespołu Prawa Karnego w BRPO. Dzień ten składał się z dwóch części – teoretycznej oraz praktycznej, w ramach której udaliśmy się do siedziby instytucji rządowej zajmującej się pomocą ofiarom handlu ludźmi. Tematem drugiego dnia obrad była wymiana doświadczeń na polu przeciwdziałania dyskryminacji podejmowanego przez urzędy Ombudsmana Polski i Azerbejdżanu. Druga część obrad dotyczyła zaś współczesnych wyzwań dla praw człowieka w kontekście zagrożeń nowymi technologiami. Stronę polską reprezentowała pracowniczka Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego.

W porównaniu do obrad w Armenii, podczas których widoczna była każdego dnia wymiana osób zarówno z kręgu urzędu tamtejszego Ombudsmana jak i NGO’s, skład uczestników seminarium w Baku był raczej stały.

Instytucji Krajowego Mechanizmu Prewencji, którą reprezentowałem, poświęcony był trzeci dzień seminarium w Baku. Dzień ten składał się z dwóch zasadniczych części: I - poświęconej wymianie doświadczeń w  zakresie wykonywania przez Ombudsmanów Azerbejdżanu i Polski zadań krajowych mechanizmów prewencji oraz II, w ramach której miałem możliwość oglądu jednej z jednostek penitencjarnych znajdujących się na terenie Baku.

Moje wystąpienie w dniu 13 października 2011 r. dotyczyło rekomendacji wydawanych przez Krajowy Mechanizm Prewencji w odniesieniu do różnych typów miejsc zatrzymań objętych jego wizytacjami. Omówienie formułowanych przez Mechanizm zaleceń, skorelowałem z przedstawieniem problemów zidentyfikowanych przez jego pracowników w poszczególnych typach miejsc zatrzymań objętych wizytacjami. Zaprezentowałem także informacje związane z organizacją i praktycznym funkcjonowaniem Krajowego Mechanizmu Prewencji w Polsce.

Po moim wystąpieniu głos zabrał szef Krajowego Mechanizmu Prewencji w Azerbejdżanie, który przedstawił informacje związane z funkcjonowaniem tamtejszego Mechanizmu oraz wnioskami płynącymi z wizytacji miejsc detencji na terenie Azerbejdżanu. Z wystąpienia członka azerskiego KMP wynika, iż w trakcie prowadzenia wizytacji zapobiegawczych natknęli się na przypadki tortur w miejscach zatrzymań. O ile ujawnione sprawy nie budzą wątpliwości z punktu widzenia Konwencji o zakazie stosowania tortur, to zgodnie z definicją tortur zawartą w kodeksie karnym Azerbejdżanu, nie stanowią takowych. Z dodatkowych wyjaśnień szefa KMP Azerbejdżanu wynika, że tamtejszy Ombudsman zgłosił propozycję nowelizacji kodeksu karnego, która doprowadzi do wyeliminowania z obrotu prawnego artykułu, na podstawie którego stwierdzenie tortur jest w praktyce niemożliwe. W dążeniach do zmiany wspomnianego przepisu, Ombudsman Azerbejdżanu wspierany jest przez Prokuratora Generalnego. Uzupełnieniem wypowiedzi szefa azerskiego KMP, było wystąpienie pracowniczki KMP, które dotyczyło przeprowadzania wizytacji. Po wystąpieniach przystąpiliśmy do dyskusji. W związku z informacją o bardzo dużej liczbie wizytacji prewencyjnych przeprowadzanych w ciągu roku przez azerski KMP (ok. 400 rocznie), zadałem pytanie dotyczące tak dużej częstotliwości wizyt w miejscach zatrzymań. Z odpowiedzi szefa KMP wynika, że przeważającą część ich monitoringu zajmują jednostki Policji. Zgodnie z prawem, osoby zatrzymane mogą przebywać w takich miejscach maksymalnie 3 godziny. Stąd też wizyty azerskiego KMP w jednostkach Policji są ograniczone do niezbędnych czynności w trakcie których rozmawiają przede wszystkim z zatrzymaną osobą. W ciągu jednego dnia, takie wizytacje przeprowadzane są w 7, 8 jednostkach Policji. Strona azerska wykazała zainteresowanie możliwością tzw. widzeń intymnych w polskich zakładach karnych oraz dostępem nieletnich przebywających w placówkach resocjalizacyjnych i terapeutycznych do świeżego powietrza.

W ramach drugiej części obrad w dniu poświęconym funkcjonowaniu KMP w Azerbejdżanie i Polsce, przedstawiciele urzędu Ombudsmana Azerbejdżanu zorganizowali wizytę w areszcie śledczym znajdującym się w Baku. Jednostka oddana do użytku w dniu 29 maja 2009 r., przeznaczona jest dla tymczasowo aresztowanych mężczyzn oraz kobiet. Dysponuje 2500 miejsc zlokalizowanych w 10 oddziałach mieszkalnych. Zajmuje 20 ha powierzchni. 

Z informacji Dyrektora Aresztu wynika, że za kilka miesięcy część oddziałów mieszkalnych zostanie oddana na potrzeby zakładu karnego dla kobiet i mężczyzn. W oddziałach dla skazanych miałyby przebywać osoby ukarane karą pozbawienia wolności do lat 5. Należy przyznać, iż opisywana jednostka imponuje nie tylko powierzchnią którą zajmuje, lecz również wysokim standardem warunków bytowych przygotowanych dla więźniów. Na uwagę zasługują zwłaszcza kompleks pomieszczeń przeznaczonych do widzeń osób pozbawionych wolności z ich obrońcami (30) oraz pokoje do widzeń intymnych. Każde z pomieszczeń do spotkań z adwokatami wyposażone jest w komputer z dostępem do bazy zawierającej dane o konkretnej osobie, począwszy od etapu jej zatrzymania. Widzenia intymne dla osób pozbawionych wolności odbywają się w dwóch pokojach z własnymi węzłami sanitarnymi. Jeden z pokoi, przeznaczony do widzeń z osobami bliskimi z kręgu rodziny (rodzeństwo, rodzice) wyposażony jest w dwa pojedyncze łóżka; drugi – przeznaczony do spotkań z małżonkami wyposażono w jedno podwójne łóżko. Widzenia intymne trwają 3 doby. W tym czasie osoba odwiedzająca nie opuszcza terenu Aresztu.

Kolejnym ciekawym rozwiązaniem jest wyposażenie każdej z cel w przylegający do niej, przestronny taras o powierzchni odpowiadającej powierzchni celi mieszkalnej. Dzięki takiemu rozwiązaniu częstotliwość wyjść na świeże powietrze limitowana jest jedynie godzinami otwarcia wyjść na taras (średnio 8 godzin dziennie). Zgodnie z obowiązującym w Azerbejdżanie prawem, minimum metrażowym przypadającym na 1 osobę pozbawioną wolności jest powierzchnia 4 m2.

Z informacji przekazanych przez Dyrektora Aresztu wynika, że jednostka zostanie w pełni zaludniona do końca bieżącego roku. Zapytany o to, czy tak wysoki standard jest właściwy wszystkim jednostkom penitencjarnym w Baku, Dyrektor przyznał, że tylko nowobudowane areszty śledcze będą posiadały taki standard. Jego jednostka jest na razie jedyną w całym Azerbejdżanie. Potwierdzeniem słów Dyrektora była wypowiedź szefa azerskiego KMP, który przyznał, że warunki panujące w innych zakładach karnych są zdecydowanie gorsze. Możliwość wzięcia udziału w wizycie w jednostce penitencjarnej, stanowiła w moim przekonaniu znakomitą okazję do wymiany doświadczeń na temat praktycznych działań podejmowanych w trakcie wizytacji miejsc detencji przez Krajowe Mechanizmy Prewencji.

Konkludując stwierdzam, iż całość seminarium w Baku przeznaczonego na wymianę doświadczeń działań instytucji Ombudsmów Polski i Azerbejdżanu na polu pomocy ofiarom przestępstw, przeciwdziałaniu dyskryminacji oraz wykonywaniu funkcji Krajowych Mechanizmów Prewencji, zakończyła się pełną realizacją wszystkich punktów składających się na ten obszar merytoryczny projektu „Współpraca Ombudsmanów Państw Partnerstwa Wschodniego (PW) 2009 – 2013”.